Ruồi đục lá dưa chuột

Giới thiệu bệnh hại

Vào những thời điểm giao mùa, trên ruộng dưa leo hoặc một số cây trồng khác gặp phải tình trạng lá bị những đường ngoằn ngoèo màu trắng lấp lánh xuất hiện, sau đó lá héo dần đi. Tình trạng này ảnh hưởng đến năng suất tạo quả cũng như chất lượng quả của cây, đồng nghĩa với việc giá trị của cây bị giảm đi. Đây là hiện tượng cây bị xâm hại bởi ruồi đục lá hay còn gọi là dòi đục lá. Loài côn trùng này có tên khoa học là Liriomyza Trifolii. Trong bài viết này bà con cùng tìm hiểu về đặc điểm hình thái, sinh thái và các biện pháp phòng tránh loài côn trùng này.

Đặc điểm hình thái

Ruồi đục lá dưa chuột thuộc họ Agromyzidae, bộ hai cánh, là loài đa thực vì phá hại trên các loại cây trồng khác nhau. Chúng có vòng đời khoảng 21-28 ngày, chia làm các giai đoạn: trứng, ấu trùng (3 tuổi ấu trùng), nhộng và giai đoạn trưởng thành.

Ruồi đục lá dưa chuột khi trưởng thành là một loại ruồi có kích thước khá nhỏ chỉ khoảng 2mm, thân có màu nâu đen. Chúng đẻ trứng vào bên trong nhu mô của lá dưa chuột. Ấu trùng mới nở có màu trắng sữa sau chuyển dần sang vàng nhạt rồi đến vàng sẫm. Ấu trùng dài từ 2 đến 3 mm, có

Trứng: Con cái đẻ trứng vào những lá non, đâm vòi trứng vào ngay dưới lớp biểu bì của lá cây. Trứng có hình bầu dục và kích thước nhỏ, dài 1,0 mm. Ban đầu chúng trong suốt đến hơi đục nhưng sau đó chuyển dần sang màu trắng kem.

Ấu trùng: Ấu trùng không có chân. Ban đầu, ấu trùng không màu, nhưng chuyển sang màu vàng khi trưởng thành. Không giống như ở nhiều loài ruồi, ấu trùng của loài côn trùng này không thuôn nhọn về phía đầu. Nó cũng mang một cặp lỗ thở ở cuối phía sau. Ấu trùng giai đoạn này chuyển từ màu vàng nhạt sang màu vàng tươi, cơ thể tròn mẩy và căng bóng, dài khoảng 2-3mm.

Nhộng: Ấu trùng thường rời khỏi mỏ lá và rơi xuống đất để hóa nhộng. Ban đầu nhộng có màu vàng nhạt, sau đó chuyển sang màu nâu vàng, nhưng dần dần chuyển sang màu nâu sẫm hơn theo thời gian. Đây là hình bầu dục và hơi dẹt về phía bụng. Nó dài khoảng 1,3 đến 2,3 mm và rộng 0,5 đến 0,75 mm.

Con trưởng thành: Con trưởng thành nhỏ, dài dưới 2 mm, với chiều dài cánh từ 1,25 đến 1,9 mm. Đầu màu vàng với đôi mắt đỏ. Ngực và bụng chủ yếu có màu xám và đen mặc dù bề mặt bụng và chân có màu vàng, đôi cánh trong suốt. Con trưởng thành sống khoảng 13 đến 18 ngày.

Đối tượng gây hại

Ruồi đục lá dưa chuột có thể gây hại trên rất nhiều cây trồng khác nhau, là loại cây có ký chủ phổ rộng. Ngoài dưa chuột, chúng còn gây hại trên cần tây, cà rốt, dưa gang, củ cải,cà chua, cà tím, khoai tây… Các loại hoa cũng thường bị nhiễm khuẩn và tạo điều kiện thuận lợi cho sâu bệnh lây lan như: cúc, đồng tiền, …

Triệu chứng, dấu hiệu bệnh hại

Ruồi đục lá dưa chuột phá hại cây trồng ở nhiều giai đoạn khác nhau, từ thời kỳ cây non cho đến khi ra quả, mạnh nhất vào thời kỳ lá bánh tẻ trở đi. 

Con trưởng thành sẽ rạch các vết ở lá cây để ăn và đẻ trứng. Ấu trùng ruồi phá hại mặt dưới của lá cây, chúng đục những lớp biểu bì và nhu mô của lá từ những vết rất nhỏ chỉ khoảng 0,2 mm và lan dần ra xung quanh hết phần thịt lá, làm lá chỉ còn lại phần gân. Những vết cắn của chúng xuất hiện li ti từ mép lá và đầu lá sau đó lan dần vào phía trong cuống lá. Vết cắn này thường bị khô dần và chuyển sang màu vàng. Ấu trùng làm lá mất diệp lục, giảm khả năng quang hợp của lá, dẫn đến cây bị thiếu dưỡng chất, còi cọc và năng suất thấp. Vào giai đoạn sâu bệnh phá hại mạnh, nếu không kịp thời có biện pháp phòng trừ xử lý bệnh kịp thời sẽ dẫn đến nguy cơ mất mùa rất cao.

Đặc điểm sinh thái

Ruồi đục lá phát triển mạnh nhất ở nhiệt độ 23-28 độ C, ở nhiệt độ dưới 15 độ C và trên 35 độ C, ruồi và ấu trùng hoạt động kém và chết nhiều, chúng hoạt động mạnh vào những khoảng thời gian mát mẻ trong ngày như 5-7 giờ sáng và 4-6 giờ chiều. Con cái rạch nhiều lỗ trên mặt lá và đẻ trứng vào một trong số đó, những lỗ còn lại dùng để làm thức ăn. Chúng ăn nhựa cây và chất dịch tiết ra từ các vết rạch. Chúng thường rạch ở những vị trí đầu lá hoặc chạy dọc 2 bên mép lá.

Ấu trùng ở dưới mặt lá, cắn phá lá tạo thành những đường ngoằn ngoèo. Khi trưởng thành, chúng hoá nhộng ngay trên thân lá hoặc một số bộ phận khác của cây như cuống lá, thân… 

Thiên địch

Loài ký sinh: Ong bắp cày ký sinh được cho là loài thiên địch đáng sợ đối với ruồi đục lá. Chúng là loài ong độc, làm tê liệt con mồi bằng cách tiêm nọc độc vào ấu trùng sâu rồi đẻ trứng vào đó. Ấu trùng ong bắp cày khi phát triển sẽ có nguồn dinh dưỡng là xác ấu trùng sâu để phát triển. 

Kiến là loài bắt mồi thường được coi là loài thiên địch tự nhiên của ruồi đục lá cây.

Biện pháp phòng bệnh

Để phòng ngừa những tác hại của ruồi đục lá, bà con có thể áp dụng những phương pháp để hạn chế sự xâm chiếm, lây lan của mầm bệnh. 

Biện pháp giống: 

Lựa chọn những giống cây trồng kháng bệnh để cây có sức đề kháng tốt hơn.

Loại bỏ những cây giống có dấu hiệu còi cọc, kém phát triển

Biện pháp canh tác: 

Xử lý đất bằng cách phơi, cày để diệt ký chủ phụ của ruồi 

Vệ sinh sạch sẽ đồng ruộng, tiêu huỷ những mầm bệnh còn sót lại từ vụ mùa trước để hạn chế sự lây lan của chúng sang vụ mùa sau 

Tiến hành luân canh với các cây trồng khác họ để hạn chế lây lan: có thể luân canh với các cây rau muống, lúa…để cắt đứt nguồn thức ăn của ấu trùng và ruồi trưởng thành. Có thể áp dụng biện pháp này trên diện rộng để có hiệu quả cao hơn.

Biện pháp sinh học: Hạn chế thuốc trừ sâu để bảo vệ thiên địch của ruồi đục lá, nên sử dụng các loại thuốc sinh học.

Biện pháp xử lý bệnh

Khi ruộng đã có dấu hiệu bị ruồi phá hại hoặc đã bị hại nặng, khó kiểm soát bà con cần nhanh chóng áp dụng các biện pháp sau

Cắt bỏ những lá và các bộ phận bị hại nặng, đem đi tiêu huỷ ngay và tận gốc để kiểm soát nguồn bệnh

Sử dụng bẫy dụ Methyl Eugenol pha với thuốc trừ sâu, rải cách 5 đến 10m để dụ bắt con trưởng thành

Sử dụng các loại thuốc trừ sâu có chứa hoạt chất như Thiamethoxam, gốc permethrin,… để tiêu diệt ruồi trưởng thành và ấu trùng ruồi. Bà con có thể tham khảo một số sản phẩm điển hình của Nghi Anh như Thánh sầu, Đục quả, Đại bàng,…

Câu hỏi thường gặp