Giới thiệu bệnh hại
Đậu tương là một trong những cây trồng phổ biến và quan trọng đối với nền nông nghiệp Việt Nam. Đây là loại cây thu hoạch hạt, hạt đậu tương có thể chế biến tươi thành các sản phẩm đậu phụ, sữa đậu nành.. hoặc chế biến khô thành các loại bột phục vụ cho nhu cầu chế biến thực phẩm. Đậu tương chứa nhiều chất dinh dưỡng và chứa đạm thực vật có lợi cho sức khỏe. Để canh tác được loại cây trồng này rất dễ đối với bà con, tuy nhiên trong quá trình trồng trọt không tránh được những tác nhân gây hại, làm giảm sút phẩm chất và năng suất của cây, đặc biệt trong số đó không thể không kể đến các loại sâu bệnh. Vào vụ xuân hè hàng năm, cây đậu tương thường có hiện tượng ngả vàng, kém phát triển và cho năng suất thấp là hiện tượng thường gặp, gây ra bởi loài rệp đậu tương hay còn gọi là rầy mềm. Trong bài viết này sẽ cung cấp cho bà con những thông tin về các đặc điểm hình thái, sinh thái, khả năng gây hại và biện pháp phòng tránh loài sâu bệnh này.
Đặc điểm hình thái
Rệp đậu tương là loài côn trùng nhỏ không cánh có kích thước 1,5 đến 2,5mm. Có 2 loại rệp đậu phổ biến nhất:
Aphis Craccivora Koch: Rệp đậu còn non có màu tím, dần khi trưởng thành phát triển thành màu đen sẫm, thân bóng, chân màu nâu hoặc vàng, là loài đẻ con. Rệp đậu này phát triển rất nhanh, mật độ có thể gia tăng nhanh chóng gây hại cho cây trồng. Chỉ khi nào nguồn thức ăn bị hạn chế hoặc bị tấn công bởi thiên địch quá mạnh, chúng mới phát sinh dạng thành trùng có cánh để có thể di chuyển tìm kiếm nguồn thức ăn mới. Một con rệp cái có thể sống từ 9 đến 25 ngày,sinh sản 30 đến 120 con non trong suốt cuộc đời của nó.
Aphis Glycines Matsumura: Rệp đậu có màu vàng đến xanh lục, ngực và đầu có màu đen hoặc xanh lục đậm, kích thước khoảng 1,5mm. Loài rệp này có vòi chích hút kéo dài, hai mắt đen, râu ngắn màu trắng đục, bụng màu sáng hơn so với lưng. Rệp trưởng thành có cánh màu trắng đục dài khoảng 3mm. Rệp sinh sản vô tính, sinh ra con và hoàn toàn là giới tính cái. Vậy nên chúng có thể gia tăng số lượng rất nhanh trong 15,5 đến 2 ngày phá hại đồng ruộng. Một năm rệp đậu tương có thể sinh sản đến 20 lứa, mỗi lứa khoảng 10 con.
Đối tượng gây hại
Theo các nghiên cứu về rệp đậu tương, cả hai loài rệp này đều phát triển và phá hại chủ yếu trên cây đậu tương. Ngoài đậu tương, chúng còn gây hại trên một số cây cùng họ như đậu lăng, một số cây trồng ở các vùng khác như cỏ linh lăng, cây hắc mai…
Dấu hiệu, triệu chứng bệnh hại
Rệp (rầy mềm) hầu như có xu hướng tập trung trên các ngọn cây, lá non, chồi non hoặc hoa quả đang phát triển. Chúng phá hại bằng cách hút nhựa và ăn các phần non của cây. Sau quá trình tiêu hoá rệp thải ra chất thải có chứa nhiều đường nên rất thu hút kiến. Việc này sẽ làm giảm bớt nguy cơ bị tấn công bởi các loài thiên địch.
Những cây đậu tương bị tấn công bởi rầy mềm, rệp đậu tương thường có lá bị vàng, co rút và khô héo. Rệp có thể là trung gian mang virus truyền bệnh khảm vàng từ cây này sang cây khác. Ngoài khiến cho lá bị co rút, rệp còn khiến cho cây đậu tương có các đọt chồi non bị xoăn lại, không phát triển thêm, hoa và quả đang phát triển bị rụng nhiều, khiến cây sinh trưởng chậm và cho năng suất kém.
Đặc điểm sinh thái
Hai loài rệp đậu trên đậu tương có những đặc điểm sinh thái khác nhau
Aphis Craccivora Koch: Loài rệp này trú đông dưới dạng trứng ở các cây cỏ, sinh sản đơn tính tập trung nhiều vào mùa xuân. Đến cuối tháng 4 khi tiết trời bắt đầu ấm hơn là thời điểm rầy mềm di cư sang các cây ký chủ khác và bắt đầu phá hại, mạnh nhất vào khoảng giữa tháng 5 đến giữa tháng 6. Vào thời điểm tháng 11 hàng năm, rầy đã có thể phát triển thành các dạng có cánh và bắt đầu đẻ trứng trước khi mùa đông bắt đầu. Tuy nhiên ở một số vùng có khí hậu ấm hơn, chúng có thể sinh sản phát triển quanh năm, nhiệt độ thích hợp cho sự phát triển của chúng là 21 đến 25 độ C với độ ẩm 60 – 80 %.
Aphis Glycines Matsumura: Rệp sinh sản chủ yếu vào mùa xuân hè ấm áp sau mùa đông. Đến giữa mùa hè khoảng tháng 5 và tháng 6, chúng phá hại mùa màng nặng nhất, tràn vào các đồng ruộng hoặc theo gió bay đến các đồng ruộng khác khiến mật độ rệp bùng nổ. Điều kiện thuận lợi nhất cho rệp phát triển là nhiệt độ khoảng 25 độ C, độ ẩm không khí trên 70%. Đến khoảng tháng 9 là mùa rệp di cư đến những cây khác. Tại đây chúng sẽ đẻ thêm loạt trứng mới nhưng lúc này trứng sẽ có khả năng hữu tính (sinh ra con đực). Trứng tồn tại qua mùa đông và có thể chịu được nhiệt độ xuống thấp đến -30 độ C.
Thiên địch
Các loài thiên địch của rệp đậu tương, rầy mềm có thể kể đến như sau
Loài săn mồi:
– Bọ rùa: là loài cánh cứng, có màu sắc sặc sỡ. Loài ăn thịt có những màu đậm hơn như đỏ, đỏ cam… rất háu ăn và có thể tiêu diệt được vài chục đến 100 con mồi một ngày. Chúng là loài thiên địch đáng gờm đối với các loại sâu hại, trong số đó có cả rệp đậu tương. Bọ rùa thường bị thu hút bởi các loại phấn hoa, vậy nên trong những vườn cây có sâu bệnh ta có thể trồng thêm một số loại hoa đặc biệt là cúc vạn thọ. Phấn hoa này rất hấp dẫn bọ rùa và rễ cây cũng tiết ra các chất xua đuổi các loài ký sinh sống dưới mặt đất.
– Kiến sư tử: Kiến sư tử là loài săn mồi rất háu ăn, chúng có thể tạo ra những chiếc bẫy khiến các con mồi trượt chân xuống và tiêm nọc độc để giết chết chúng. Kiến sư tử là loài thiên địch có thể tiêu diệt được vài chục con mồi một ngày.
Loài ký sinh:
– Ong bắp cày ký sinh: Ong đẻ trứng vào các ổ trứng hoặc ấu trùng của các loài sâu bọ. Khi ấu trùng ong nở ra, chúng sẽ có nguồn thức ăn dồi dào, đồng thời phá huỷ ổ trứng của sâu bọ ký sinh.
– Ấu trùng bọ cánh cứng: Một số loài ấu trùng bọ cánh cứng như bọ rùa, cánh cam… có thể tiêu diệt được các ổ trứng của rầy mềm cũng như các loài sâu bệnh khác. Chúng chính là loài thiên địch có ích cho nông nghiệp.
Biện pháp phòng bệnh
Trong tự nhiên các loài thiên địch có khả năng ngăn chặn tình hình rệp phát triển ở các loài đậu tương, tuy nhiên bà con nông dân vẫn cần thực hiện một số biện pháp nhằm phòng tránh và hạn chế số lượng rệp
– Biện pháp chọn lọc giống: chọn lọc những giống đậu tương kháng bệnh, khỏe mạnh. Lựa chọn những cây giống không có biểu hiện còi cọc hoặc nhiễm bệnh và các loại virus, nấm khác để hạn chế nguồn lây bệnh
– Biện pháp sinh học: tăng cường sự phát triển của các loài thiên địch, hạn chế phun thuốc trừ sâu hoá học để tránh giết chết thiên địch
– Biện pháp canh tác: Cần thực hiện các biện pháp phòng tránh bệnh như sau
+ Giữ vệ sinh đồng ruộng, làm cỏ sạch sẽ trong ruộng và ven bờ để hạn chế những nơi ẩn nấp cư trú của sâu bệnh
+ Thường xuyên kiểm tra ruộng vườn, thăm đồng để kịp thời phát hiện các loài vi khuẩn, nấm hoặc sâu bệnh khác
+ Luân canh đậu tương với các cây trồng khác như lúa nước hoặc các cây khác họ để ngăn chặn nguồn cung ứng thức ăn của rệp
Biện pháp xử lý bệnh
Khi thấy ruộng đậu tương có các dấu hiệu bị xâm hại bởi sâu bệnh đặc biệt là bắt gặp các cá thể rệp xuất hiện, bà con cần áp dụng các biện pháp xử lý nhằm hạn chế những tác hại của chúng
– Biện pháp thủ công: Ngắt bỏ và tiêu huỷ toàn bộ những bộ phận của cây bị rệp phá hại. Cần tiêu diệt triệt để nhằm tránh rệp sinh sản thêm. Ngoài ra có thể hạn chế sự xâm nhập của rệp từ các ruộng khác bằng cách quây lưới đầu ruộng.
– Sử dụng thuốc diệt trừ:
Một số sản phẩm của Nghi Anh mà bà con có thể tham khảo như Báo hoa, Chim én, Sumo, Bay rầy, Lửng mật,…
Thuốc trừ sâu 
Câu hỏi thường gặp
Cây đậu tương bị rệp gây hại có biểu hiện gì?
Thiên địch của chúng là loại nào?
Xử lý bệnh bằng cách nào?
