Xoài là loại cây ăn quả nhiệt đới thuộc họ đào có nguồn gốc ở miền bắc Myanmar và Ấn Độ. Đây là thị trường hoa quả nhiệt đới lớn thứ hai trên thế giới và là một trong những mặt hàng chính xuất khẩu rau quả hàng đầu của Việt Nam. Xoài được trồng nhiều nhất ở vùng đồng bằng sông Cửu Long. Việt Nam có một số thương hiệu xoài nổi tiếng như Cát Chu, Xiêm Núm, xoài cát Hoà Lộc,…Xoài là một loại cây thân gỗ nên rất dễ trồng và chăm sóc. Tuy nhiên xoài dễ bị một số loại sâu bọ tấn công vào thân, cành ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng. Đặc biệt có một loài côn trùng thường xuyên đục cành gây hại trên xoài. Mời bà con hãy cùng nông nghiệp Nghi Anh tìm hiểu về loại côn trùng này cũng như tìm các biện pháp khắc phục tình trạng chúng đục cành gây hại trên xoài.
Giới thiệu về loài côn trùng đục cành trên cây xoài
Loài côn trùng đục cành trên cây xoài chính là một loại bọ thuộc họ nhà bọ vòi voi (curculionidae) thuộc bộ Coleoptera. Theo ghi nhận có đến 2 -3 phân loại bọ vòi voi gây hại trên xoài, 2 trong số đó là sybulus sp. và alcidodes frenatus. Đây là loại côn trùng gây hại mới xuất hiện và chưa có tài liệu nào đi sâu nghiên cứu chính xác được tất cả các phân loài và danh pháp của loài bọ vòi voi gây hại đục cành xoài. Chúng thường xuất hiện và gây hại trên các chồi, cành non của cây xoài làm cây bị hư hại, gãy cành và không thể phát triển.
Đặc điểm hình thái của bọ vòi voi
Bọ vòi voi là 1 loài côn trùng biến thái hoàn toàn với đầy đủ 4 pha phát dục như: trứng, ấu trùng, nhộng và thành trùng.
– Trứng: màu trắng mờ sữa, hình bầu dục rất nhỏ (khoảng dưới 1mm). Chiều dài và chiều rộng trung bình (± SE) lần lượt là 0,63 (± 0,004) và 0,27 (± 0,003) mm (n = 44). Trứng lần đầu quan sát thấy nở sau 7 ngày con cái sinh sản.
– Ấu trùng: Ấu trùng đủ sức có hình chữ C phình ra về phía mép bụng. Không chân, màu trắng đục với đầu nang màu trắng. Cơ thể chia thành nhiều đốt và có nhiều lông nhỏ mềm, hai đầu bụng có lông, đầu thường có màu vàng nâu với nhiều lông cứng. Các phép đo của nang đầu ấu trùng cho thấy chúng có kích thước khoảng 1 – 2 mm và vòng đời của ấu trùng kéo dài khoảng 14 ngày. Ngay sau khi nở, ấu trùng rất linh hoạt, đâm thẳng vào chồi và ăn mô mềm của chồi chỉ trong vòng vài giờ.
– Nhộng: Nhộng của chúng thuộc loại nhộng trần, nhộng mới có màu trắng sữa, hơi ngả vàng, thân nhộng thon dài, hơi cong, phình to ở giữa, nhộng dài trung bình 11-12 mm, rộng trung bình 2-3 mm được nằm ở phía cuối đường đục. Chân và cánh nổi rõ, nằm ở phía trước của nhộng, ngực gập về phía bụng, có ba gai cứng lồi ở cuối bụng. Khi chuẩn bị hóa nhộng có màu nâu sẫm. Thời gian vòng đời của nhộng thường kéo dài khoảng 24 ngày
– Thành trùng: Con trưởng thành của loài sâu này là con bọ, màu nâu đen, dài khoảng 8-9 mm, có vòi dài và hơi cong. Đầu tròn, hình quả lê, kéo dài ra sau và có các râu ở đầu hình đầu gối gắn vào. Một con bọ vòi voi trưởng thành có thể nhịn ăn trong thời gian dài, giả chết và bay những quãng đường ngắn. Con đực và con cái trưởng thành có kích thước tương tự nhau, nhưng con đực trưởng thành nhỏ hơn con cái trưởng thành. Con trưởng thành sử dụng vòi đục lỗ của mình để tạo khoang đẻ trứng trên cành non.
Đối tượng bọ vòi voi gây hại
Bọ vòi voi xuất hiện và gây hại trên nhiều loài cây khác nhau như cây cói, cây dừa, cây na mãng cầu, cây bơ,…đây đều là đối tượng chung mà bọ vòi voi xuất hiện gây hại. Tuy nhiên, 2 phân loài bọ vòi voi gây hại trên các loại cây này khác loài với phân loài bọ vòi voi đục cành gây hại trên cây xoài. Nhưng đặc điểm của chúng đều có một số nét tương đồng về đặc điểm hình thái, hình dạng, kích thước, tập quán gây hại,…do chúng đều chung họ với nhà bọ vòi voi (curculionidae).
Dấu hiệu nhận biết bọ xuất hiện và gây hại
Ngọn non không phát triển, thường xuyên héo khô một cách bất thường.Trên các chồi đọt non xuất hiện tình trạng gãy, héo khô. Phần thân chồi non có các lỗ sâu đục vào trong. Sau khi nở sâu non của cả hai loài sâu trên đục vào gân chính, cuống lá non hoặc chồi non nằm bên trong cắn phá và đục dần xuống phía dưới. Những chồi, những lá bị sâu cắn phá sẽ bị héo dần sau đó bị chết khô. Sau đó chúng tiến hành hoá nhộng ngay trong cành bị đục. Chúng gây ảnh hưởng nghiêm trọng trực tiếp đến sự sinh trưởng, ra hoa đậu quả và năng suất của cây.
Đặc điểm sinh thái của bọ
Chúng thường đẻ trứng ở các chạng ba của những cành non, ở những vết nứt, tổn thương trên thân, cành cây. Đôi khi con bọ trưởng thành đục chồi bằng vòi và đục thành nhiều lỗ liên tục theo đường thẳng, tạo thành lỗ hình bầu dục và đẻ trứng ở đó. Mỗi lỗ thường chỉ chứa một quả trứng. Sau khi trứng của chúng nở, ấu trùng (màu trắng) đục ngay xuống chỗ trứng được đẻ và chui vào tấn công gây hại làm cành và đọt non gãy khô và chết đi. Chúng dùng vòi của mình chọc nhiều lỗ liên tục trên các cành non xếp gần các lá non để tiếp tục đẻ trứng. Đây cũng xem như là giai đoạn bọ vòi voi gây hại mạnh nhất.
Thiên địch
Kiến Anoplolepis custodiens và kiến vàng (Oecophylla smaragdina) là 2 loài thiên địch của bọ vòi voi. Chúng tìm kiếm, bắt và ăn thịt ấu trùng của loài bọ vòi voi nằm trong thân cây.
Ngoài 2 loài trên còn có ong Spathius apicalis và ruồi Chrysophilus ferruginosus là những loài ký sinh vào trứng và ấu trùng của bọ vòi voi. Theo một số tài liệu nghiên cứu, những loài ký sinh này có thể ảnh hưởng đến 40% bọ vòi voi gây hại trên khu vườn của bà con.
Biện pháp phòng bọ gây hại
Để hạn chế tác hại của bọ vòi voi tấn công bà con có thể áp dụng một số biện pháp sau đây:
– Trong quá trình chăm sóc bà con cần thường xuyên làm cỏ, dọn vườn, bón phân thúc hợp lý cho cây. Điều khiển vườn cây ra đọt non đồng loạt, tránh tình trạng cây ra đọt non rải rác nhiều đợt để có thể dễ dàng kiểm soát tình trạng gây hại của bọ vòi voi. Khi phát hiện bọ vòi voi xuất hiện, bà con có thể dùng tay hoặc vợt để bắt bọ và tiêu diệt.
– Thường xuyên quan sát vườn xoài khi đọt non nhú ra, phát hiện sớm và thu gom những chồi non, cành bị sâu bệnh héo úa và tiêu hủy sâu bên trong để tiêu diệt sâu bên trong, hạn chế tác hại trực tiếp của sâu và giảm bớt mật độ của sâu trong các đợt xoài ra đọt non tiếp theo. Nếu cây xoài đã cao quá tầm, bà con có thể dùng kéo cắt cành (loại kéo cột vào 1 đầu cây gậy dài có dây để cầm cắt từ phía dưới thường dùng để thu hái những quả ở trên cao) cắt các cành này.
– Khi bọ đã gây hại và đục vào bên trong đọt non thì việc dùng thuốc để phun xịt sẽ không có hiệu quả cao. Chính vì thế đối những vườn thường xuyên bị sâu gây hại nặng hằng năm, mỗi khi có đợt cây ra đọt lá non cần phun xịt một đợt thuốc để diệt sâu non mới nở còn đang nằm ở phía ngoài chưa kịp đục vào bên trong để gây hại. Sau đó khoảng 7-10 ngày sau cần tiến hành phun xịt thuốc tiếp lần 2 để loại bỏ hoàn toàn sâu bọ gây hại.
Biện pháp xử lý bọ tối ưu
- Đối với những vườn xoài xảy ra tình trạng bọ vòi voi tấn công nhưng chỉ ở mức độ nhẹ và ít. Bà con có thể dùng các dụng cụ tách vỏ cành để bắt và tiêu diệt ấu trùng của nó. Ngoài ra, để nhanh hơn bà con cũng có thể dùng ống kim tiêm bơm thuốc trừ sâu vào trong lỗ đục. Tuy nhiên cách này không thể áp dụng được với những vườn lớn và mật độ bọ gây hại nhiều.
- Nếu vườn của bà con bị bọ vòi voi gây hại với mật độ và diện tích lớn. Vì ấu trùng và nhộng của bọ vòi voi thường nằm trong thân. Chính vì vậy bà con nên sử dụng các loại thuốc trừ sâu phổ rộng như Lambdacyhalothrin, Abamectin, Phenthoate, BT Var Kurstaki,…có tác động xông hơi, thẩm thấu và lưu dẫn để tiêu diệt toàn bộ bọ gây hại. Bà con hãy tham khảo sản phẩm của Nghi anh như Chim én, Đại bàng, Lửng mật,..
