1. Giới thiệu bệnh hại
Bệnh phấn đen hại ngô có tên khoa học là Ustilago maydis (Dc.) Codra hay còn được gọi là bệnh ung thư ngô là một trong những bệnh thường hay xuất hiện ở các nước trên thế giới và gây thiệt hại lớn, bệnh này ở Việt Nam thường ít xuất hiện hơn.
Bệnh phấn đen (ung thư) do nấm có tên khoa học là Ustilago zeae gây nên. Bào tử nấm bệnh tồn tại trên hạt giống và tàn dư cây bệnh ở vụ trước là nguồn lây nhiễm cho vụ sau. Nấm này phát tán thông qua con đường gió, nước tưới,… sau đó xâm nhập vào lớp biểu bì thông qua vết thương cơ giới có trên cây. Ở những ruộng trồng với mật độ dày, bón dư đạm kết hợp Điều kiện thời tiết mưa gió sẽ bộc phát mạnh và lây lan trên diện rộng gây thiệt hại nặng nề cho bà con nông dân, do đó bà con cần kiểm tra đồng ruộng thường xuyên để có biện pháp cần thiết phòng ngừa bệnh và tránh lan trên diện rộng tránh thiệt hại năng suất.
2. Đối tượng gây hại
Bệnh chủ yếu gây hại trên cây ngô
3. Dấu hiệu của bệnh hại
Bệnh hại trên hầu hết các bộ phận của cây ngô như thân, lá, quả, cờ, bắp, rễ khí sinh trên mặt đất. Dấu hiệu nhận biết của bệnh là hình thành các u sưng nên còn được gọi là bệnh ung thư ngô.
Giai đoạn đầu bệnh mới phát triển các u sưng này có hình dạng như một bọc nhỏ có màu trắng. Sau đó lớn dần có hình dạng bất định, phình to ở nhiều khía cạnh. Nốt u sưng này có màu trắng xanh ở giai đoạn đầu và sau đó chuyển dần sang màu đen khi chúng trưởng thành chúng có đặc điểm dễ bóp vỡ, đó là khối bào tử hậu. Ở thân và bắp các u sưng thường to hơn so với các u sưng xuất hiện ở các bộ phận khác như lá, bông cờ, rễ ký sinh,…
Các u sưng thường xuất hiện đầu tiên trên các bẹ lá. Sau đó bệnh tiến triển thêm nhiều ở lá, thân, bông cờ và bắp. Các bộ phận trên cây khi nhiễm bệnh nặng thường dễ bị hư thối và dị dạng. Các u sưng này có đặc trưng dễ nhận biết rõ nhất trên bắp, nơi mỗi hạt bắp đơn lẻ có thể phát triển thành nốt mụn u sưng riêng. Khi các u sưng này vỡ ra, chúng làm bung ra chất phấn màu đen bên trong. Trên lá các u sưng này hình thành và kém phát triển hơn, kích thước của các nốt mụn thường nhỏ sau đó khô đi mà không bị vỡ ra.
Giai đoạn mẫn nhiễm nhất của bệnh phấn đen là giai đoạn cây con. Trong trường hợp đó, sự phát triển của cây bị ảnh hưởng làm cho cây sinh trưởng chậm, cây có thể không ra hoa hoặc tạo bắp.
4. Nguyên nhân phát sinh bệnh hại
Bệnh phấn đen (ung thư) ngô do loại nấm Ustilago maydis thuộc lớp nấm đảm gây ra, nấm có thể tồn tại trong đất qua vài năm. Bào tử nấm phát tán và lan lên cây nhờ gió, bụi đất và mưa sau đó xâm nhiễm thông qua các vết thương trên cây và gây hại.
5. Điều kiện phát triển bệnh hại
Nhiệt độ thích hợp để bào tử nấm nảy mầm là 23 – 250C, nảy mầm chậm nhất ở nhiệt độ từ 15 – 180C. Trong quá trình sinh trưởng của cây sự hình thành bào tử có thể diễn ra 3 – 4 đợt hoặc nhiều hơn. Bào tử có thể tồn tại được trong điều kiện tự nhiên, thông thường từ 3 – 4 năm, thậm chí ở điều kiện thuận lợi tới 6 – 7 năm trong các tàn dư còn sót lại của cây bệnh, trên các u bệnh rơi lại ruộng. Bào tử hậu có thể sống trong phân do trâu bò ăn bộ phận cây bị bệnh thải ra. Ngoài ra bào tử bám dính trên hạt giống đều là nguồn bệnh từ vụ này sang vụ khác
Quá trình lây nhiễm và gây bệnh hại được đẩy nhanh khi trên cây có các vết thương, chẳng hạn do côn trùng, động vật, tác động cơ giới trong quá trình canh tác (xới xáo, bón phân, làm cỏ) hoặc mưa đá gây ra.
Độ ẩm đất có liên quan đến phát sinh và phát triển của bệnh hại. Độ ẩm đất 60% thích hợp cho ngô thì bệnh ít phát triển hơn so với đất có độ ẩm thay đổi thất thường khi đất có độ âm quá khô (<10%) hoặc quá ẩm (>80%). Thời tiết khắc nghiệt như hạn hán ngay sau cơn mưa lớn có lợi cho nấm gia tăng.
Ruộng ngô trồng mật độ cao, bón nhiều đạm là điều kiện thuận lợi cho bệnh hại phát sinh và bộc phát mạnh.
6. Mức độ ảnh hưởng
Khi bị bệnh nặng các bộ phận của cây ngô bị bệnh đều dễ bị thối hỏng và biến dạng ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng, phát triển làm giảm khả năng tổng hợp các chất gây thiệt hại về năng suất cây trồng.
7. Biện pháp phòng bệnh
Sử dụng các giống kháng bệnh ưu tiên các giống ngô lai, không dùng các giống ngô bị bệnh để làm giống.
Cày sâu để chôn các tàn dư của cây sau khi thu hoạch, luân canh dài hạn với các cây không phải là cây ký chủ của loại nấm này
Thường xuyên kiểm tra, theo dõi đồng ruộng nếu phát hiện bệnh cần thu thập và tiêu hủy các nốt mụn trước khi bào tử nấm đen phát tán.
Đảm bảo không gian rộng thoáng giữa các cây ngô, ngăn chặn chấn thương do côn trùng và các loài gây hại khác gây ra cho cây, tránh tình trạng làm hư hại đến cây trồng trong quá trình canh tác.
Đảm bảo công cụ làm vườn và thiết bị được giữ sạch sẽ, cần dọn dẹp và loại bỏ tất cả tàn dư cây trồng sau khi thu hoạch và không ủ các bộ phận của cây bị nhiễm bệnh.
Bón phân theo tỷ lệ cân đối, tránh bón dư thừa phân đạm.
Thực hiện biện pháp kiểm dịch thực vật chặt chẽ cần kiểm tra nguồn bệnh trên hạt đối với các giống ngô nhập nội. Việc trao đổi, mua bán, vận chuyển hạt giống cần tuân theo các thủ tục kiểm dịch.
8. Biện pháp xử lý bệnh
Kinh nghiệm truyền thống
Ở các ruộng ngô nếu vừa phát hiện có bệnh cần thực hiện biện pháp ngắt bỏ các bộ phận có u sưng chưa vỡ ra đem đốt đồng thời loại bỏ, tách cây nhiễm bệnh ra khỏi ruộng để tránh lây lan. Thường xuyên dọn dẹp phần gốc cây cho thông thoáng.
Biện pháp hóa học
Khi phát hiện bệnh cần tìm loại thuốc phù hợp để phun. Một số loại thuốc của Nghi Anh bà con có thể tham khảo điển hình để trị bệnh phấn đen (ung thư) hại ngô như:
Kibul phun khi cây mới chớm bệnh khoảng 5-10%, nếu bệnh nặng phun nhắc lại lần 2 sau 5-7 ngày. Hoặc dùng ngâm hạt giống trước khi gieo trồng
Thuốc trừ bệnh
Phun thuốc phòng trừ sâu hại lá, sâu đục thân, bắp nhằm tránh các tổn thương do sâu gây ra hạn chế sự xâm nhiễm của bào tử nấm: Sumo
Thuốc trừ sâu
Lưu ý khi phun thuốc thì cần pha theo đúng hướng dẫn sử dụng trên bao bì.
9. Câu hỏi thường gặp
Bệnh phấn đen (ung thư) phát sinh, phát triển ở giai đoạn nào trên cây ngô?
Vết bệnh có đặc điểm như thế nào?
Xử lý bệnh bằng cách nào?
