Giới thiệu bệnh hại
Bệnh đốm lá ở ngô do nấm gây ra, bệnh bao gồm bệnh đốm lá lớn và đốm lá nhỏ. Bệnh đốm lá ngô được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1904 ở Mexico, sau đó lan rộng ra 15 quốc gia trên khắp khu vực Trung và Nam Mỹ và cả vùng Caribe. Bệnh đốm lá làm ảnh hưởng đáng kể để năng suất trong sản xuất ngô khắp thế giới. Ví dụ như ở Mỹ, chỉ tính riêng năm 2018 – 2020 bệnh đốm lá đã gây thiệt hại khoảng 243 triệu ha ngô, dự kiến con số này sẽ tăng lên khi vào mùa vụ 2021-2022. Ngô được xem là cây lương thực quan trọng ở nước ta, diện tích trồng dường như chỉ đứng sau lúa. Hiện tại ở nước ta bệnh đốm lá cũng đang diễn biến và gây hại nhiều khu vực trồng ngô, làm bà con rất lo lắng.
Đối tượng bệnh hại
Bệnh đốm lá do nấm gây ra là bệnh rất phổ biến và xuất hiện ở hầu như các tất cả loài cây trồng từ các cây rau củ quả, dây leo, cây họ đậu, hoa cây cảnh và cả cây lâu năm.
Triệu chứng, dấu hiệu
Triệu chứng của bệnh đốm lá lớn trên ngô
Lá ngô (bắp) bị bệnh đốm lá lớn
- Bệnh có triệu chứng dễ nhận thấy trên các bộ phận như bẹ lá, lá bao và nhất là rất rõ rệt trên lá. Bệnh thường phát sinh trên lá già sát gốc trước, sau lan dần lên những lá phía trên.
- Vết bệnh có màu nâu hoặc xám bạc, có hình thoi, dạng sọc không đều nhau, không có quầng vàng. Vết bệnh có kích thước lớn 16 – 25 x 2 – 4 mm, đôi khi vết bệnh dài tới 5 đến 10 cm. Nhiều vết bệnh liên kết nhau làm cho lá dễ bị khô táp, hoặc rách ở đoạn chóp lá.
- Khi gặp thời tiết ẩm, bên trên vết bệnh dễ mọc ra một lớp nấm màu đen nhọ (là các cành bào tử phân sinh và bào tử phân sinh của nấm bệnh).
- Bệnh phát sinh muộn so với bệnh đốm lá nhỏ, bệnh xuất hiện ít ở giai đoạn đầu sinh trưởng (lúc ngô có 3 – 5 lá), chủ yếu tập trung phá hại nhiều lúc bắp được 7 – 8 lá cho đến các giai đoạn sau.
Bệnh xuất hiện trước nhất ở lá già, lá bánh tẻ sau đó lan dần lên các lá phía trên ngọn, thậm chí bệnh còn vào áo bắp.
Bệnh đốm lá nhỏ
Bệnh đốm lá nhỏ chủ yếu gây hại ở bẹ lá, phiến lá và hạt bắp. Bệnh gây hại từ lúc cây có 2 đến 3 lá kéo dài đến hết thời kỳ sinh trưởng của cây.
Vết bệnh đốm lá nhỏ
Vết bệnh ban đầu là những chấm nhỏ, có hình dạng như mũi kim, có màu hơi vàng sau đó lan rộng thành hình tròn, đôi khi là hình bầu dục nhỏ. Vết bệnh có kích thước khoảng 5 – 6 x 1.5 mm.
Vết bệnh có màu nâu, đôi khi ở giữa có hơi xám, có viền nâu đỏ hoặc vết bệnh có màu quầng vàng. Các vết bệnh liên kết nhau tạo thành mảng bệnh lớn, gây tổn thương cho lá, làm cho khả năng quang hợp giảm, ảnh hưởng năng suất ngô.
Nguyên nhân phát sinh
Bệnh đốm lá do nấm gây ra. Bệnh lây lan nhanh bằng bào tử nấm phân sinh và xâm nhập thông qua lỗ khí hoặc trực tiếp qua biểu bì. Thời kỳ tiềm dục ngắn hoặc dài, phụ thuộc vào tuổi cây, tình trạng lá, nhưng nhìn chung là kéo dài từ 3 đến 8 ngày.
Nguồn bệnh chủ yếu tồn tại ở dạng bào tử phân bào tồn tại trên hạt giống, hoặc sợi nấm tồn lưu trên tàn dư lá cây trên đất .
Nguyên nhân bệnh đốm lá lớn ngô
Bệnh đốm lá lớn trên ngô do nấm Helminthosporium turcicum Pass gây ra. Nấm thuộc họ Polyporaceae, lớp Nấm Bất Toàn, giai đoạn hữu tính thuộc lớp Nấm túi.
Nấm bệnh chủ yếu xâm nhập vào lá thông qua khí khổng, nhất là ở ở các bộ phận còn non của cây bắp.
Bipolaris turcica có cành bào tử phân sinh thô hơn, có rất nhiều ngăn nang, có màu nâu, kích thước 66 – 262 x 7,7 – 11 micromet.
Bào tử phân sinh có nấm khá thẳng, rất ít khi cong, màu nâu vàng, có khoảng 2 đến 9 ngăn ngang, kích thước 45 – 152 x 15 – 25 micromet.
Nguyên nhân gây bệnh đốm lá nhỏ
Bệnh đốm lá nhỏ ở ngô chủ yếu do nấm Helminthosporium maydis Nisikado gây ra, cùng họ với nấm gây bệnh đốm lá lớn ở ngô.
Nấm có cành bào tử phân sinh thẳng hoặc hơi cong, có nhiều ngăn ngang, có màu vàng nâu nhạt, kích thước 162 – 487 x 5.1 – 8.9 micromet.
Bào tử phân sinh dạng đa bào, có hình thoi hơi cong, có màu vàng nâu nhạt. Có từ 2 đến 15 vách ngăn, nhưng thông thường có 5 – 8 ngăn ngang, kích thước 30 – 115 x 10 – 17 micromet. Nhiệt độ thích hợp cho bào tử phân sinh là 20 – 300 C, bào tử không nảy mầm ở nhiệt độ quá thấp (dưới 40C), hoặc quá cao (trên 420C).
Sợi nấm thích hợp sinh trưởng ở 28 đến 300 C, tối thiểu 10 – 120 C, tối đa 350C. Bào tử phân sinh có sức chịu đựng khá ở điều kiện khô, đặc biệt khi bám trên hạt giống có thể lưu tồn được hàng năm.
Điều kiện phát triển bệnh
Bệnh đốm lá ngô (bắp) phát triển mạnh ở điều kiện nhiệt độ cao, trời ấm áp, mưa ẩm nhiều. Bệnh thường tăng nhanh ở giai đoạn cây đã lớn, đặc biệt là lúa có cờ trở về sau.
Bệnh phát triển mạnh và gây hại nhiều ở những nơi có ruộng đất xấu, đất chặt, dễ đóng váng, ruộng ít bón phân, ít được chăm sóc hoặc chăm sóc không đúng cách, ruộng hay bị ngập úng, cây sinh trưởng và phát triển chậm, lùn thấp.
Các giống ngô địa phương thường nặng hơn các giống lai. Bệnh đốm ngô xuất hiện trên các giống ngô nội như Iova, Vijay, Gâng 5, Ganha 2,…và trên các giống lai như Q2, LVN4, LVN 10,…
Mức độ ảnh hưởng
Tác hại của bệnh đốm lá ở ngô khá rõ rệt, làm ngô sinh trưởng và phát triển kém, lá nhanh khô và sớm lụi tàn thậm chí cây con có thể chết. Bệnh làm giảm sút năng suất ngô nhiều, khoảng 12 – 30%. Theo các nhà nghiên cứu cho biết rằng nếu bệnh đốm lá có điều kiện thuận lợi để lây nhiễm thì có thể gây thất thoát lên đến 100% năng suất.
Biện pháp phòng ngừa
Giống
Bà con nên sử dụng giống bắp (ngô) có khả năng chống chịu bệnh, có sức đề kháng tốt. Nên dùng các hạt giống sạch bệnh, ưu tiên giống đã được xác nhận, chọn mua ở các cửa hàng, cơ sở xử lý giống bằng thuốc Rovral (liều lượng 2g/10kg hạt) hoặc nhiều loại thuốc xử lý hạt giống hiệu quả khác trên thị trường
Biện pháp canh tác
- Phòng trừ bệnh đốm lá trước hết phải ưu tiên đến biện pháp thâm canh, tăng cường các biện pháp thúc đẩy sinh trưởng phát triển ngô, nhằm giúp tăng khả năng chống chịu với bệnh, đảm báo cây ít khả năng mắc bệnh, cũng như hạn chế được nhiều tác hại nặng nề của bệnh đốm lá ngô.
- Bà còn cần chuẩn bị đất kỹ, chú trọng trong việc chọn đất trồng. Nên trồng ngô trên những chân đất có hệ thống tưới tiêu thuận lợi, chủ động được việc tưới tiêu trong mùa khô đồng thời đảm bảo thoát nước tốt nước trong mùa mưa. Nhằm tạo điều kiện phát triển thuận lợi cho ngô.
- Vệ sinh đồng ruộng, xử lý tàn dư sạch sẽ, tiêu hủy cây bệnh ở nơi xa đồng ruộng.
- Gieo đúng thời vụ nhằm giúp cây mọc đều, nhanh và sinh trưởng phát triển trong điều kiện thuận lợi.
- Thường xuyên ngắt tỉa lá già, lá bệnh tạo độ thông thoáng cho ruộng bắp.
- Bón phân cân đối, đủ liều lượng giúp tăng khả năng chống chịu của cây đối với bệnh. Bón nhiều phân chuồng và đủ NPK. Đối với đất bạc màu, pha cát, nghèo dinh dưỡng nên bón 4 – 5 tạ phân chuồng hoai mục, bổ sung thêm 10 – 12kg Kali Sunfat, 15 – 20kg lân Supe, liều lượng cho 1 sào bắc bộ. Đồng thời chú ý tưới đủ nước cho ngô, đặc biệt ở giai đoạn đầu sinh trưởng.
- Luân canh ngô với lúa hoặc cây họ đậu. Đặc biệt là đối với ruộng thường xuyên bị bệnh, cần luân canh cắt đứt nguồn bệnh, sau một vài vụ rồi tiếp tục trồng ngô trở lại.
Biện pháp sinh học
Bà con có thể sử dụng các loại thuốc diệt nấm sinh học có chứa gốc là các loại nấm đối kháng như Trichoderma harzianum hoặc Bacillus subtilis, có thể sử dụng ở các giai đoạn khác nhau để giảm nguy cơ nhiễm nấm.
Biện pháp hóa học
- Sử dụng các loại thuốc sát trùng để xử lý hạt trước gieo trồng như: Zineb 80WP, Daconil 75 WP, TMTD…để tiêu diệt nguồn nấm bệnh tồn tại trên hạt giống, hạn chế lây truyền cho vụ sau.
- Nên kết hợp phương pháp xử lý tích hợp giữa các biện pháp phòng ngừa cùng với biện pháp canh tác đúng kỹ thuật để có hiệu quả tốt trong phòng trừ bệnh do nấm. Sử dụng 1 số lại thuốc diệt nấm mang tính phòng ngừa từ sớm là phương pháp hiệu quả và kinh tế để khống chế bệnh đốm lá ngô. Có thể phun thuốc khi phát hiện các chứng bệnh trên tán lá tầng dưới để bảo vệ tán lá ở tầng trên và bắp ngô.
- Các loại thuốc hóa học các tác dụng diệt nấm thường có chứa có gốc azoxystrobin, picoxystrobin, pyraclostrobin, mancozeb, propiconazole, tetraconazole. Có thể phun riêng lẻ hoặc kết hợp các loại thuốc chứa picoxystrobin + cyproconazole, hay pyraclostrobin + metconazole, propiconazole.
Biện pháp xử lý bệnh
Khi ruộng có dấu hiệu bệnh bà con có thể sử các thuốc diệt nấm chứa các hoạt chất như Mancozeb (NA-Kibul), Azoxystrobin + Difenoconazole (NA-Nazosi)…có hiệu quả cao trong việc phòng trừ nấm bệnh hại và phục hồi cho cây
Thuốc trừ bệnh
Câu hỏi thường gặp
Bệnh đốm lá phát sinh, phát triển ở giai đoạn nào trên cây ngô (bắp)?
Vết bệnh có đặc điểm như thế nào?
Xử lý bệnh bằng cách nào?
