Hành tây là một loại cây thuộc họ hành nhưng khác với hành ta là một loại gia vị, hành tây là một loại rau có giá trị dinh dưỡng cao, có chứa các chất kali, vitamin C, kẽm, chất xơ…rất tốt cho sức khỏe. Hành tây có nguồn gốc từ Trung Á được lan truyền đến châu Âu, châu Á và đến Việt Nam, thích hợp trồng trong khí hậu ôn đới mát mẻ. Không chỉ là loại rau có giá trị dinh dưỡng cao, hành tây còn có một số tác dụng tốt cho sức khoẻ như kháng khuẩn, kháng viêm, chống lão hoá, loãng xương và tốt cho tim mạch…Chính vì công dụng tuyệt vời này mà hành tây hiện nay được trồng tại rất nhiều địa phương, mang lại giá trị kinh tế cao. Tuy nhiên trong quá trình canh tác với điều kiện thời tiết mát mẻ, cây hành tây cũng dễ gặp phải một số bệnh hại và trong số đó có bệnh thán thư hành tây.
Giới thiệu bệnh hại
Bệnh thán thư hành tây là bệnh phổ biến tại châu Âu, Mỹ, Trung Quốc, Ấn Độ và Nhật Bản. Ở Việt Nam, bệnh thán thư hành tây được nghiên cứu từ năm 1998 ở Bắc Ninh, Hải Dương, Hà Tây, Vĩnh Phúc.
Bệnh thán thư gặp ở cây hành tây do một loại nấm mang tên Colletotrichum circinans (Berk.) Voglino gây ra. Nấm này thuộc họ Melanconiaceae, bộ Melanconiales, lớp nấm Bất toàn. Nấm tồn tại dưới dạng đa bào, sợi nấm phân nhánh có màu sắc và kích thước thay đổi, khi còn non sợi nấm không có màu, khi già hơn sợi nấm màu sẫm.
Bào tử nấm phân sinh đơn bào, có hình bầu dục nhỏ, không màu, hai đầu có hai giọt dầu, kích thước 42 – 180 micromet. Cành bào tử phân sinh hình trụ ngắn và xếp chồng lên nhau, lông cứng có 0 -3 ngăn ngang dài 80 – 315 micromet.
Đối tượng gây hại
Nấm này tồn tại chủ yếu trên cây ký chủ là hành tây, tỏi ta, tỏi tàu, hành lá.
Triệu chứng, dấu hiệu bệnh hại
Bệnh thán thư hành tây là bệnh phổ biến nhưng nhìn chung tại các vùng sản xuất hành tây, bệnh gây hại không quá nhiều, làm giảm năng suất từ 10 – 15%.
Bệnh có thể xuất hiện ở tất cả các giai đoạn sinh trưởng của cây hành nhưng gây hại mạnh nhất vào giai đoạn hình thành và phát triển củ cho đến khi thu hoạch.
Nấm bệnh sẽ tấn công vào các bộ phận của cây như lá hoặc thân, đặc biệt trong mùa mưa. Trên lá nấm bệnh xuất hiện các vết cháy lá khiến lá bị gãy ngang. Vết bệnh thường xuất hiện ở giữa lá, có hình đốm tròn màu trắng xám, kích thước trung bình 8 đến 15 mm. Dần dần vết bệnh kéo dài theo chiều dài của lá, chuyển sang màu vàng nhạt, vết bệnh khô, hơi lõm xuống, hình thành các hình tròn đồng tâm. Vết bệnh này có thể chiếm tới hơn 50% diện tích lá. Trên củ và thân hành, vết bệnh có kích thước lớn hơn trên lá.
Bệnh phát triển mạnh khiến lá hành gãy ngang, khô xác, củ dễ bị teo tóp, có kích thước nhỏ hơn bình thường, nếu bệnh hại nặng sẽ khiến củ hành bị thối.
Điều kiện phát triển, yếu tố tác động
Bệnh thán thư hành tây thường gây hại mạnh trong điều kiện thời tiết khá nóng ẩm, nhiệt độ 25 – 28 độ C. Trên đồng ruộng, bệnh xuất hiện và gây hại đặc biệt vào những thời điểm mùa đông có nhiệt độ cao hơn bình thường. Những ngày mùa đông có nắng, nhiệt độ ban ngày lên khá cao khiến mặt đất bốc hơi, tạo độ ẩm cao hơn bình thường sẽ khiến cho nấm bệnh dễ phát triển hơn.
Bệnh thường gặp ở những ruộng bón phân không cân đối, bị thừa đạm và thiếu vi lượng.
Ngoài ra bệnh thán thư hành tây dễ xuất hiện ở những cây hành đã bị bệnh xoăn vàng. Khi cây nhiễm cả hai bệnh này thì nấm bệnh rất dễ lây lan và giảm năng suất nghiêm trọng. Nấm bệnh thán thư tồn tại trên củ hành trên giàn bảo quản và trong tàn dư cây bệnh nằm trong đất.
Trong điều kiện nhiệt độ xuống thấp dưới 20 độ C, nấm bệnh thường khó phát triển và ít xuất hiện hơn. Tuy nhiên với điều kiện thời tiết này, người làm nông lại cần phải quan sát chú ý phòng chống một số bệnh khác cho cây hành tây.
Nguyên nhân gây bệnh
Một số nguyên nhân gây ra bệnh thán thư ở hành tây có thể được chỉ ra như sau:
- Chưa chọn lựa và bảo quản cây giống đúng cách
- Vệ sinh đất trồng chưa triệt để, vẫn còn sót lại tàn dư
- Bón phân cho ruộng vườn chưa hợp lý, tỉ lệ đạm – kali chưa cân đối khiến cây thừa đạm, thiếu vi lượng, sức đề kháng không cao
- Luân canh với các cây cùng họ trên cùng một ruộng trong nhiều năm làm tăng nguy cơ nhiễm bệnh hơn.
Mức độ ảnh hưởng
Như đã kể trên, bệnh thán thư gây hại trên hành tây với mức độ 10 – 15%, tuy không nhiều nhưng cũng gây ảnh hưởng đến năng suất, sản lượng của mùa vụ. Ngoài ra nấm bệnh cũng khiến cho dinh dưỡng trong củ hành giảm xuống. Điều này cũng khiến cho giá trị kinh tế của người làm nông bị sụt giảm. Nếu không phòng chống bệnh hại ngay từ sớm sẽ dẫn đến bệnh càng lúc càng phát triển, có thể gây thối củ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến mùa vụ của nhà nông.
Biện pháp phòng trừ bệnh hại
Để phòng tránh bệnh thán thư trên hành tây nói riêng và các loại bệnh hại nói chung, chúng ta phải nắm được nguyên tắc phòng bệnh, đó là: Tiêu diệt và khống chế nguồn lây, ngăn chặn sự lây lan trên diện rộng, tăng tính chống chịu giúp cây phục hồi, phát triển tốt…
Một số biện pháp phòng tránh bệnh thán thư trên hành tây:
- Sử dụng giống cây kháng bệnh, sạch bệnh để gieo trồng
- Đảm bảo quá trình bảo quản cây giống không bị nhiễm bệnh
- Gieo trồng đúng thời vụ, đảm bảo các điều kiện cho cây phát triển, đảm bảo ruộng vườn thông thoáng, độ ẩm không quá cao, tưới tiêu hợp lý và có hệ thống thoát nước, không để ngập úng trong khu vực trồng trọt
- Trồng cây với mật độ thích hợp, không quá dày đảm bảo điều kiện phát triển của cây và độ ẩm trong ruộng không quá cao
- Bón phân đạm vừa phải, nên bón phân chuồng hoai mục
- Luân canh hợp lý, không luân canh các cây cùng họ hành trên cùng một ruộng trong nhiều năm liên tiếp
- Vệ sinh đất trồng sạch sẽ, có thể bón vôi bột và tro bếp vào đất để hạn chế các loại bệnh
- Khi bệnh mới phát sinh, cần ngừng ngay bón phân đạm, không tưới phân, tỉa bỏ những lá bị nấm bệnh và đem tiêu huỷ để tránh lây bệnh cho những cây còn lại
Biện pháp xử lý bệnh hại
Các loại thuốc hoá học có thể trị bệnh thán thư ở hành tây có thể kể đến một số sản phẩm của Nghi Anh:
Kibul: trừ nấm bệnh, có tính tiếp xúc mạnh, hiệu lực cao và kéo dài, có khả năng bám dính tốt, sau khi gặp mưa ít bị rửa trôi
Nazosi: thấm sâu nhanh và lưu dẫn mạnh trong thân, lá…để kiểm soát và tiêu diệt nấm bệnh. Hạn chế bị rửa trôi dù bị mưa sau khi phun vài giờ, phù hợp để xử lý trong mọi điều kiện thời tiết, có hiệu quả phòng trừ bệnh kéo dài, giảm chi phí và số lần phun thuốc trong quá trình canh tác
Thuốc trừ bệnh
Là 2 loại thuốc điển hình trừ bệnh phổ rộng, lưu dẫn 2 chiều cực mạnh, giúp cây hấp thụ thuốc hiệu quả, nâng cao khả năng trị bệnh tối ưu
