Bệnh sẹo cây ăn có múi

Giới thiệu bệnh hại

Những năm gần đây, nghề trồng cây ăn quả có múi ở Việt Nam ngày càng phát triển về diện tích sản xuất, từ đó hình thành nhiều vùng sản xuất quy mô lớn. Các cây ăn quả có múi có tên khoa học Citrus sp, có nguồn gốc từ khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới ở Đông Nam châu Á. Ở Việt Nam, các vùng trồng cây ăn quả có múi có thể kể đến Hà Giang, Phú Thọ, Lạng Sơn, Vĩnh Long, Đồng Nai, Bình Dương…Cây ăn quả có múi bao gồm các giống cây như bưởi, cam, quýt, chanh…có chứa hàm lượng dinh dưỡng cao với các loại vitamin, chất xơ và chất chống oxy hoá, thường được dùng để ăn trực tiếp, làm nước ép hoặc chế biến một số món ăn. Chính vì điều đó, cây ăn quả có múi được rất nhiều trang trại, nhà nông chọn làm phương hướng kinh doanh, tuy nhiên không phải ai cũng thành công. Vì trong quá trình canh tác các loại cây này cũng tồn tại rất nhiều căn bệnh hại gây cản trở mùa vụ, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất, sản lượng trái cây. Trong số đó căn bệnh thường gặp nhất là bệnh sẹo (ghẻ) trên cây có múi.

Tác nhân gây bệnh

Bệnh sẹo hay còn gọi là bệnh ghẻ nhám, ghẻ lồi trên cây ăn quả có múi do loại nấm Elsinoe fawcetti thuộc lớp nấm túi Ascomycetes gây nên.

Lớp nấm màu hồng nhạt trên vết bệnh là cành và bào tử phân sinh được hình thành trong đĩa cành (Acervulus), có hình dạng và kích thước bào tử thay đổi tùy theo cơ quan bị bệnh và tuỳ theo từng giống cây nhiễm bệnh như cam, quýt, bưởi, chanh và tuỳ điều kiện khí hậu…

Triệu chứng, dấu hiệu bệnh hại

Bệnh ghẻ sẹo (ghẻ nhám, ghẻ lồi) gây hại trên tất cả các bộ phận của cây, bệnh thường phát sinh sớm ở các bộ phận còn non như lộc non, lá non, quả non, …
Biểu hiện trên lá: Trên lá non khi bệnh mới phát sinh vết bệnh có dạng chấm nhỏ (mụn nhỏ li ti) màu vàng, hơi nổi gờ, hầu hết rất ít khi xuất hiện quần vàng xung quanh vết bệnh mà hầu hết lúc đầu chỉ xuất hiện ở mặt dưới lá. Khi bệnh phát triển mạnh, vết bệnh thường có dạng những khối u (mụn to) nổi trên mặt lá, mặt dưới lõm vào. Vết bệnh có thể nằm riêng rẽ hoặc liên kết với nhau thành những khối liên tiếp có diện tích lớn làm cho phiến lá bị biến dạng, co dúm, nhăn nheo, lá kém phát triển, giảm hiệu suất quang hợp của cây.

Biểu hiện trên cành: vết bệnh trên cành thường to hơn trên lá, các vết bệnh cũng có biểu hiện lồi lên nằm rời rạc hoặc liên kết với nhau làm cành khô chết, trong một số trường hợp bệnh còn thúc đẩy quá trình hình thành chồi nách.

Biểu hiện trên hoa: Bệnh xuất hiện trên bầu hoa, vết bệnh lồi lên có màu xanh nhạt hoặc xanh xám, hình dạng bất định, không cụ thể làm cho hoa rụng hàng loạt.

Biểu hiện trên quả: Bệnh thường phát sinh mạnh trên quả non, vết bệnh nổi gờ sần sùi hình chóp nhọn, màu vàng nâu, sau vết bệnh hoá bần, nằm rải rác hoặc liên kết với nhau thành từng đám. Quả bị bệnh thường phát triển chậm, vỏ dày, méo mó, dị dạng.

Điều kiện phát triển, yếu tố tác động

Nấm bệnh sẹo có thể phát triển ở điều kiện nhiệt độ từ 15 – 28 độ C, trong đó thích hợp nhất là 20 – 28 độ. Trên 28 độ C nấm bị kìm hãm sự phát triển. Nấm tồn tại trong các tế bào mô ký chủ, gặp điều kiện thích hợp sẽ hình thành bào tử phân sinh, lan truyền phát tán nhờ gió và nước. Bào tử phân sinh chỉ nảy mầm trong điều kiện có giọt nước hoặc độ ẩm cao, vì vậy sau các trận mưa, bào tử lan truyền và xâm nhập nhanh chóng vào các mô còn non như lá, quả non dài trên 1cm rất dễ bị nhiễm bệnh.

Nấm gây bệnh bằng cách xâm nhập trực tiếp qua vết thương hở. Sau khi tràng hoa rụng nấm xâm nhập vào quả non và lộc non. Thời kỳ bệnh phát triển mạnh nhất trong năm là mùa hè thu, sang mua đông khô hanh, bệnh ít phát triển hoặc ngừng hẳn.

Bệnh ghẻ sẹo phát sinh và phát triển mạnh trong điều kiện có cây ký chủ mẫn cảm, các bộ phận trên mặt đất như lá non, quả non chưa đến giai đoạn cây thuần thục, có đủ độ ẩm cần thiết và nhiệt độ thích hợp.

Mức độ nhiễm bệnh của cây có liên quan đến tỉ lệ nước trong mô và tuổi của cây. Bệnh gây hại ở chanh, quýt và nhẹ hơn ở cây cam, bưởi. Ngoài ra khả năng nhiễm bệnh của cây còn phụ thuộc vào điều kiện chăm sóc, đất đai, tưới tiêu…

Nguyên nhân gây bệnh

Một số nguyên nhân gây bệnh ghẻ sẹo ở cây ăn quả có múi có thể kể đến:

• Mật độ cây trong vườn quá dày, dẫn đến vườn không thông thoáng, cây không đủ không gian để phát triển, cành cây móc vào nhau dễ làm lây lan bệnh
• Vườn ươm cây con chưa đảm bảo chất lượng
• Bón phân chưa hợp lý khiến cây chưa đủ dinh dưỡng và sức đề kháng
• Cây bị sâu bệnh hại khác dẫn đến các vết thương hở, cùng với quá trình tưới tiêu hoặc mưa, nấm bệnh sẽ xâm nhập vào các bộ phận của cây

Mức độ ảnh hưởng

Do bệnh ghẻ sẹo trên cây ăn quả có múi gây hại lên tất cả các bộ phận của cây nên cây ăn quả sẽ chịu nhiều ảnh hưởng từ nấm bệnh này. Nấm bệnh khiến các bộ phận đều bị mất dinh dưỡng và nặng nhất là gây hoại tử bộ phận đó. Lá bị hạn chế quang hợp sẽ dẫn đến cây bị hao hụt chất dinh dưỡng và trao đổi chất, dẫn đến cành bị khô chết, hoa bị rụng hàng loạt, khiến số lượng quả đậu không nhiều. Cũng chính bởi lý do này đã làm giảm năng suất tạo quả của cây. Ở quả, nấm bệnh khiến cho quả bị méo mó, dị dạng, thiếu hụt chất dinh dưỡng dẫn đến phát triển chậm, hầu như không có nước và các chất dinh dưỡng bên trong. Cuối cùng khi thu hoạch, cả sản lượng và chất lượng đều giảm sút nghiêm trọng khiến cho bà con thiệt hại rất nhiều về năng suất chất lượng mùa màng và hiệu quả kinh tế. Vậy nên nắm được những nguyên nhân và cách khắc phục bệnh hại này sẽ giúp ích cho bà con có thể hạn chế được vấn đề này.

Biện pháp phòng trừ

• Cắt tỉa vườn thông thoáng, loại bỏ cành tăm, cành vượt, cành sâu bệnh
• Trồng cây với mật độ thích hợp, đảm bảo không gian phát triển cho cây 
• Đảm bảo hệ thống tưới tiêu và thoát nước cho vườn cây

• Chủ động quan sát vườn cây để phát hiện bệnh sớm, ngoài ra phát hiện sớm tình hình sâu bệnh hại khác cũng khiến cho cây dễ nhiễm nấm bệnh sẹo hơn ví dụ sâu vẽ bùa, sâu đục thân, ruồi quả,…Chúng gây ra những vết thương hở khiến cho nấm bệnh sẹo và các nấm bệnh khác xâm nhập dễ dàng
• Tăng cường sức đề kháng cho cây bằng cách bón phân hợp lý. Khi bón phân cần đảm bảo cân đối và đầy đủ, đặc biệt là các yếu tố dinh dưỡng vi lượng, ưu tiên phân bón hữu cơ vi sinh, cung cấp dinh dưỡng theo từng thời kỳ phát triển của cây, nhất là giai đoạn hình thành quả và nuôi quả non. 

• Chủ động phòng bệnh từ vườn ươm cây con trước khi đem ra trồng đại trà ở các mô hình lớn hơn
• Sử dụng các chế phẩm nano bạc đồng và nano đồng để giúp phòng bệnh, trị bệnh an toàn và hạn chế gây hại đến môi trường, không tiêu diệt thiên địch, không tồn dư các chất độc hại

Biện pháp xử lý

Một số các loại thuốc trừ nấm của Nghi Anh bà con có thể tham khảo:

• Kibul
• Nazosi
• Sunfur

Vừa có tác dụng phòng bệnh, trị nấm cho cây vừa giúp bổ sung dưỡng chất tăng đề kháng giúp cây khỏe mạnh, phục hồi khả năng sinh trưởng

Câu hỏi thường gặp