Giới thiệu bệnh đạo ôn
Bệnh đạo ôn ở lúa do nấm Pyricularia Cavara gây ra, là bệnh hại nguy hiểm bậc nhất trên lúa ở nước ta và thế giới. Tác nhân gây hại ở hầu hết các bộ phận của cây lúa và có thể phát sinh ở mọi giai đoạn sinh trưởng của cây. Khi bệnh tấn công ở giai đoạn mạ, giai đoạn sau gieo sạ đến giai đoạn trước trổ gọi là bệnh đạo ôn lá (hay bệnh cháy lá). Ngoài ra bệnh còn tấn công ở cổ lá, cổ bông nên được gọi bệnh thối cổ lá và thối cổ bông.
Hiện nay chưa có giống lúa kháng được bệnh này. Bệnh đạo ôn nếu không được phát hiện sớm cũng như không biện pháp phòng trừ kịp thời, hiệu quả sẽ ảnh hưởng năng suất lúa thậm chí là mất trắng.
Đối tượng gây hại
Bệnh gây hại chủ yếu trên lúa; phát triển lây lan trên khắp tất cả các bộ phận của cây (đốt thân, cổ lá, lá, cổ bông và hạt)
Triệu chứng bệnh
Bệnh đạo ôn có thể xuất hiện ở hầu hết bộ phận của cây lúa như lá, bẹ lá, đốt thân, cổ bông, cổ gié, hạt. Bệnh tấn công ở hầu hết giai đoạn sinh trưởng của cây, từ thời kỳ mạ non đến giai đoạn trổ chín.
- Bệnh đạo ôn ở lá: Vết bệnh ban đầu nhỏ, tế bào phần giữa vết bệnh đã bị hoại tử và khô xám, sau đó vết bệnh lớn dần, có hình thoi (vết bệnh đặc trưng của bệnh đạo ôn). Khi bệnh chuyển biến nặng, các vết bệnh liên kết với nhau tạo thành vết bệnh lớn làm cháy lá hoàn toàn (chính điều này nên bệnh này còn được gọi là bệnh cháy lá).
- Bệnh trên đốt thân: khi bị bệnh, đốt thân sẽ có vết bệnh màu nâu vây quanh, làm đốt thân bị khô và teo lại. Các đốt thân gần gốc bị mục, làm cây lúa dễ gãy ngã.
- Đạo ôn ở cổ bông, cổ gié: ban đầu vết chỉ là chấm nhỏ màu đen, ở đoạn cổ giáp tai lá, sau đó lan rộng lớn dần làm cổ bông héo. Bệnh tấn công cổ bông, cổ gié làm khô bông hoặc gié và tăng khả năng gãy gục.
- Trên hạt: Vết bệnh đạo ôn trên hạt có màu nâu xám, thường không định hình. Hạt bệnh thường lép lửng. Nấm thường kí sinh trong hạt hoặc vỏ trấu, chính là mầm bệnh truyền từ vụ này sang vụ khác.
Nguyên nhân phát sinh
Nấm Pyricularia Cavara là nguyên nhân chính gây ra bệnh đạo ôn ở lúa. Nấm bệnh tồn tại ở dạng bào tử hoặc sợi nấm trong lúa chét, rơm rạ. Ngoài ra các loại như cỏ đuôi phụng, cỏ lồng vực, lúa ma, cỏ chỉ…. mọc quanh ruộng cũng là các ký chủ cho nấm bệnh tồn tại. Ở điều kiện khô ráo, bào tử nấm tồn tại được hơn 1 năm và với sợi nấm là gần 3 năm.
Nấm thường sản sinh các cụm cành từ 3 đến 5 chiếc. Cành bào tử nấm Pyricularia Cavara phân sinh hình trụ, hơi gấp khúc và đầu cành nhọn, đa bào không phân nhánh.
Bào tử phân sinh thường có từ 2 hoặc 3 ngăn ngang, có hình quả lê hoặc hình nụ sen. Bào tử không màu, kích thước khoảng 19-23 x 10-12 micromet.
Bào tử nấm chủ yếu phát sinh vào ban đêm, có thể phát tán, bay cao đến 24m, thậm chí 10.000m. Mức độ gây bệnh tùy thuộc điều kiện thời tiết và giống. Bào tử nấm mọc nhiều ở điều kiện ẩm cao.
Quy trình phát tán bệnh của nấm:
- Bệnh chủ yếu phát tán lây lan qua không khí (gió). Sau 1 ngày bào tử nấm nảy mầm (khi gặp điều kiện thuận lợi) sẽ xâm nhập vào mô cây, bắt đầu xuất hiện vết châm kim sau 2 ngày, và bắt đầu sản sinh bào tử mới sau khoảng 5 đến 7 ngày xâm nhập. Trong quá trình xâm nhập mô cây nấm sẽ tiết ra các độc tố (như Alpha-picolinic acid và Pyriculari), độc tố hòa tan trong nước và gây chết tế bào, làm sự sinh trưởng của cây bị kìm hãm (do các độc tố kìm hãm hô hấp của cây, phân hủy enzyme chứa kim loại của cây), gây bệnh cho lúa, vết bệnh xuất hiện hình mắt én.
- Mỗi mắt én chứa và phóng thích rất nhiều bào tử (Khoảng 2.000 đến 6.000 bào tử trên ngày) và lây lan rất nhanh.
Điều kiện phát triển bệnh
Điều kiện thời tiết
- Bào tử nấm hình thành ở 10 – 30 độ C, những điều kiện thuận lợi cho bào tử phát triển nhất là ở 20 – 30oC, cùng độ ẩm trên 80%.
- Nguồn bệnh đạo ôn hầu như luôn tồn tại sẵn ở ruộng đồng, và bệnh sẽ phát triển mạnh khi gặp điều kiện thuận lợi như thời tiết mát mẻ, trời nhiều mây, ít nắng, âm u, độ ẩm cao kết hợp trời mưa, hoặc khi có sương mù.
- Ở vụ Đông Xuân, sự chênh lệch nhiệt độ cao giữa ngày và đêm, có mưa phùn, mưa sương liên tục làm bệnh dễ phát sinh và chuyển biến thành dịch.
- Bệnh thường nặng hơn ở những nơi có bóng râm tối hơn so với các khu vực khác trong ruộng. Các chân ruộng trũng, khó thoát nước, vùng đất mới vỡ hoang, đất nhẹ khó giữ nước hoặc những chân ruộng có lớp đất sét nông, khô hạn cũng rất thuận tiện cho nấm bệnh sinh trưởng phát triển.
Điều kiện dinh dưỡng và giống lúa
- Ở những ruộng sử dụng giống lúa nhiễm bệnh, thiếu dinh dưỡng (bón thừa đạm), hay gieo sạ quá dày… cũng là điều kiện khiến bệnh phát triển và gây hại nặng.
- Giống bệnh không chỉ là nguồn phát sinh bệnh mà còn là điều kiện làm bệnh lây lan thành dịch. Khi trồng giống lúa nhiễm bệnh mà gặp phải điều kiện thời tiết thuận lợi cho nấm bệnh, áp lực nguồn bệnh cao trong khu vực làm cây lúa dễ bị “sụp mặt” cháy rụi và nhanh chóng chết.
- Ruộng gieo cấy dày làm cây thiếu dinh dưỡng, độ ẩm tăng cao làm bệnh dễ phát triển và chuyển biến nặng.
- Ruộng bón thừa phân đạm thường bị bệnh đạo ôn nặng hơn. Việc bón nhiều đạm, bón quá muộn, bón lúc nhiệt độ thấp, hay bón khi còn non sẽ tăng khả năng bị bệnh.
Mức độ ảnh hưởng
- Mức độ gây hại của bệnh đạo ôn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như chủng nấm gây hại, giống lúa, vụ mùa, chế độ canh tác, phân bón, thời tiết… Trước đây bệnh chủ yếu xuất hiện ở vụ Đông Xuân, nhưng hiện tại bệnh xuất hiện ở mọi vụ lúa trong năm. Bệnh đạo ôn làm nông dân tốn nhiều chi phí sản xuất và gặp nhiều khó khăn trong canh tác.
- Bệnh đạo ở lá và cổ bông làm cho lá bị khô, cháy, trổ bông kém, bông dễ gãy, hạt bị lép. Cây lúa nhiễm bị ở giai đoạn mạ, đẻ nhánh với tỷ lệ 25% thì phải phá bỏ, gieo sạ lại. Ở giai đoạn trổ và ngậm sữa trên cổ bông là bạc bông lúa, hạt bị lép lửng gây giảm phẩm chất gạo, giảm năng suất thậm chí là mất mùa.
Biện pháp phòng ngừa
Để phòng trừ bệnh đạo ôn bà con cần áp dụng nhiều biện pháp tổng hợp:
Chọn giống
Chọn giống khỏe, có khả năng kháng sâu bệnh: Gieo cấy giống có xác nhận(Giống được sàng lọc và lai tạo đạt chuẩn), giống lúa ít mang mầm bệnh. Tuyệt đối không được lấy giống từ những ruộng nhiễm bệnh nặng trước đó.
Cần phải xử lý hạt giống trước khi đem trồng. Bà con có thể xử lý giống với nước 54oC hoặc các sản phẩm xử lý giống trên thị trường.
- Xử lý lúa giống với nước ấm 54oC
- Xử lý hạt giống với các chế phẩm sinh học trên thị trường trước khi ngâm ủ
Biện pháp canh tác
- Nên luân canh lúa với cây trồng cạn để giúp tiêu diệt bào tử nấm tồn tại trong tàn dư thực vật
- Trước khi gieo trồng, cần vệ sinh đồng ruộng sạch sẽ, nhất là cần dọn sạch tàn dư cây bệnh ở vụ trước. Bà con cần trục và dìm kỹ rơm rạ, xử lý và dọn sạch cỏ dại mọc quanh bờ và kênh mương ruộng.
- Không nên gieo sạ quá dày để cây có đủ dinh dưỡng, khỏe mạnh năng cao khả năng kháng bệnh: Theo chương trình IPM, lượng giống được khuyến cáo là 120 kg/ha, số lượng sẽ ít hơn nếu trong trường hợp bà con sạ hàng.
- Bà con cần bón phân hợp lý, cân đối giữa đạm, lân, kali. Không bón thừa đạm đặc biệt ở giai đoạn cuối đẻ nhánh và sau trổ. Nên sử dụng bảng so màu để bón phân hiệu quả: lá lúa có màu xanh đậm, phiến lá nằm ngang chứ không đứng thẳng là biểu hiện thừa đạm.
- Bà con nên lên kế hoạch theo dõi ruộng thường xuyên, đặc biệt ở giai đoạn từ làm đòng đến trổ để có thể phát hiện bệnh sớm.
Thăm ruộng theo dõi phát hiện bệnh
Dự tính các tác động ảnh hưởng
Theo thông tin của phòng nông nghiệp và phát triển nông thôn, bệnh đạo ôn hiện nay đã xuất hiện trên hầu hết các giống lúa, nếp. Khuyến cáo trong thời tiết ẩm, có giông rải rác bà con nên ngưng bón phân và các chất kích thích tăng trưởng, duy trì mực nước trong ruộng.
Bên cạnh đó để chỉ đạo, trừ phòng bệnh đạo ôn kịp thời thì các trung tâm nông nghiệp, chính quyền địa phương cần phối hợp với phòng nông nghiệp phân công cán bộ xuống cơ sở tăng cường công tác điều tra, kiểm tra đồng ruộng, theo dõi chặt chẽ diễn biến bệnh hại. Đồng thời tuyên truyền, thông báo cho bà con về tình hình sâu bệnh, biện pháp phòng trừ trên các phương tiện truyền thông xã, phường, thị trấn giúp bà con phòng trừ bệnh hiệu quả, tránh bệnh bùng phát thành dịch gây thiệt hại nặng nề.
Biện pháp hóa học
Nếu bệnh xuất hiện và được phát hiện sớm, bà con nên ngưng sử dụng đạm, cung cấp đủ nước cho ruộng, và tiến hành phun thuốc điều trị kịp thời. Bà con có thể phun hoặc kết hợp 1 trong các loại thuốc của Nghi Anh như
- Sử dụng Kibul. Liều lượng 0,5 -0,6 lit/ha.
- Phun kích rễ Hero, bổ sung khi lúa bị thối rễ.
- Nếu bệnh phát triển mạnh thì cần phun lại sau 5 hoặc 7 ngày.
Phân bón lá
Thuốc trừ bệnh
* Lưu ý: Cần phun đủ lượng nước với bec phun tơi sương, phun khi ruộng ráo sương hoặc ráo nước mưa. Phun trừ trước và sau khi trổ đều.
Bên cạnh việc phun thuốc xử lý bệnh và kết hợp bà con cần bổ sung thêm 1 số sản phẩm dinh dưỡng khác cho cây sớm phục hồi khả năng sinh trưởng và phát triển, để thực hiện bà con nên tham khảo sản phẩm cây trồng của Nghi Anh: Tonik 1.8SL, Eto,..
Phân bón lá
Phân bón lá
