Đối với bà con trồng lúa, bệnh đốm nâu được xếp vào một trong những bệnh luôn là nỗi lo lắng và ám ảnh. Bệnh này được giới chuyên môn xem như bệnh “nan y”, khá phổ biến ở lúa và gây nhiều thiệt hại cho bà con. Ở giai đoạn làm đòng và trổ bông là giai đoạn nhạy cảm của cây lúa, có thể nói đây là giai đoạn quyết định sự thành bại của vụ lúa, thế nhưng bệnh đốm nâu xuất hiện đã khiến người nông dân đứng ngồi không yên, lo ngại sợ mất mùa.
Giới thiệu bệnh hại
Bệnh đốm nâu là cụm từ chỉ những chấm nhỏ không đều, xuất hiện ở phần nửa cuối của lá, và ở cả 2 mặt lá. Đốm nâu là bệnh mãn tính trên cây lúa, hiện tại chưa có giống lúa nào có khả năng kháng hoặc chống chịu với bệnh này.
Bệnh được ví như bệnh giun sán ở người do nó khá phổ biển. Hình như không có một cây lúa nào trên ruộng từ giai đoạn xuống giống đến trổ hoa hay thu hoạch mà không bị tấn công bởi căn bệnh này. Nếu bệnh xuất hiện nhiều và chuyển biến nặng có thế ảnh hưởng đến năng xuất và chất lượng cây lúa.
Bệnh đốm nấu trên lúa còn được biết đến với tên gọi khác là lem lét hạt lúa.
Đối tượng gây hại
Bệnh đốm nâu xuất hiện ở tất cả các cây. Tuy nhiên, bệnh này chỉ xuất hiện đặc trưng trên lúa và một số cây lương thực, ăn quả khác như ngô, thanh long…
Tác nhân gây bệnh
Bệnh do nấm gây ra, chủ là do 2 loại nấm Helminthosporium Oryzae và nấm Cuurvularia lunata.
- Nấm Helminthosporium Oryzae: bệnh do nấm này gây ra ban đầu chỉ nhỏ như đầu mũi kim, có màu nâu nhạt, sau lan rộng thành hình bầu dục nhỏ, nhìn giống hạt mè, có màu nâu đậm ở 2 mặt vết bệnh, xung quanh có quầng vàng rất nhỏ.
- Nấm Cuurvularia lunata: nấm này tạo vết bệnh hình sọc ngắn, hoặc là các chấm tròn nhỏ màu nâu (nâu tím hoặc nâu xám), hoặc không có hình dạng cụ thể.
- Đặc điểm sinh học của nấm: Ở nhiệt độ 20 – 250C rất thuận lợi cho sợi nấm phát triển. Bào tử của 2 nấm này sẽ nảy mầm ở nhiệt độ 15 đến 170C. Nhiệt độ cao sẽ làm chết sợi nấm, cụ thể ở 48-500C sợi nấm sẽ chết trong 10 phút. Điều kiện thuận lợi để nấm xâm hại cây là 25 – 30 0C, khi ẩm độ không khí cao, nhất là khi ánh sáng yếu và có giọt nước.
Đặc điểm gây hại
- Nấm gây bệnh tồn tại dưới dạng bào tử hoặc sợi nấm trong hạt giống, rơm rạ. Mầm bệnh có khả năng tiềm sinh trong khoảng 2 đến 3 năm.
- Bệnh thường xuất hiện, gây hại ở giai đoạn lúa làm đòng (từ 35 đến 40 ngày sau sạ) và kéo dài đến khi trổ.
- Bệnh đốm nâu chỉ gây hại ở những bộ phận trên mặt đất, chủ yếu là lá và hạt, nó là một nguyên gây nên đốm đen trên hạt và vỏ lúa mà mọi người vẫn gọi là lem lép hạt. Ngoài ra bệnh có xuất hiện ở bẹ lá lúa.
Triệu chứng
Thời gian biểu hiện, ủ bệnh và phát bệnh đốm nâu khá lâu, nhưng đủ nhanh làm cây ngừng phát triển và chết.
Trong thời gian ủ bệnh cây có biểu hiện thối đen rễ mầm, biến dạng lá mầm, cây phát triển không bình thường hoặc chết.
Biểu hiện bệnh dễ quan sát trên lúa, các đốm bệnh ngắn, hẹp có màu nâu đậm trên thân, lá, hạt lúa. Vết bệnh có kích thước từ 2-10x1mm.
- Trên lá: ban đầu vết bệnh là chấm nhỏ có màu vàng, sau chuyển thành nâu nhạt. Vết bệnh thường có hình dạng bầu dục, màu nâu giống hạt mè (vừng). Các vết xuất hiện riêng lẽ chứ không liên kết với nhau, số lượng vết bệnh có thể rất nhiều trên lá. Khi bệnh chuyển biến nặng làm lá vàng, và khô dần.
- Trên hạt giống, đốm bệnh dài và rộng hơn, màu nâu nhạt hơn, có màu sáng ở phần giữa.
Khi bệnh nặng, đốm nâu khi bệnh có màu nâu đỏ, mép lá có màu nhạt hơn. Phát triển mạnh làm lá cháy vàng, thân cây xơ xác.
Điều kiện phát sinh bệnh
Điều kiện giúp bệnh phát triển mạnh là khi gặp thời tiết nắng nóng khô hạn, nhiệt độ cao và độ ẩm thấp, hoặc độ ẩm cao thấp thất thường, cây lúa thường xuyên bị đói hoặc không đáp ứng kịp thời các yếu tố dinh dưỡng cũng như là không đủ nước.
- Bệnh phát triển ở vùng đất đai nghèo dinh dưỡng, làm cho rễ gặp các vấn đề như vàng rễ, thối rễ làm rễ khó hút dưỡng chất cho lúa (đặc biêt là đất phèn, đất bị ngộ độc hữu cơ hay vùng đất ven chân núi).
- Ở các vùng ngập úng hoặc khô hạn lâu, cây trồng không đủ dinh dưỡng sinh trưởng và phát triển nên kém có khả năng kháng bệnh. Khi nhiệt độ cao, độ ẩm thấp làm bệnh đốm nâu phát tán, lây lan nhanh chóng.
- Bệnh xuất hiện vào hầu hết tất cả các vụ trong năm. Đặc biệt bệnh đốm nâu dễ gặp, dễ chuyển biến nặng ở các ruộng canh tác liên tục 3 vụ/năm so với 2 vụ/năm. Ở ruộng canh tác 3 vụ thì đất sẽ nghèo dinh dưỡng do đất không được nghỉ ngơi, ngộ độc phèn, ngộ độc hữu cơ, nấm bệnh luôn thường trực trong ruộng.
Mức độ ảnh hưởng của bệnh
Bệnh đốm nâu xuất hiện nhiều làm lá cháy vàng, ruộng xơ xác. Đặc biệt nếu bệnh tấn công hạt ở giai đoạn lúa trổ và sau trổ làm hạt lem lép, hạt bị lép hoặc lửng, làm giảm năng suất và chất lượng gạo.
Biện pháp phòng trừ bệnh
Biện pháp canh tác
Để hạn chế bệnh đốm nâu cần kết hợp nhiều biện pháp, đặc biệt cần chú ý đến những biện pháp canh tác như nước và bón phân giúp cây phát triển tốt, tăng sức đề kháng, và khả năng chống chịu với bệnh.
Đất: cần làm đất kỹ, cày bừa, xới tơi và phơi đất (lưu ý đối với các chân đất có phèn nằm cạn thì cần hạn chế khâu này vì khi làm đất dễ bị xì phèn). Cần bón thêm phân chuồng để cải tạo đất và tăng chất dinh dưỡng cho những ruộng bạc màu, hay đất cát.
- Bà con có thể xử lý rơm rạ bằng chế phẩm sinh học Trichoderma.
- Đối với ruộng nhiễm phèn, ruộng dư thừa xác hữu cơ cần bón thêm phân lân, vôi bột… nâng độ pH cho đất, làm quá trình phân hủy chất hữu cơ diễn ra nhanh hơn, từ đó giúp cây lúa sinh trưởng và phát triển tốt.
- Cung cấp đủ nước cho ruộng, đặc biệt vào lúc thời tiết khô hạn, nhất là vào đầu vụ Hè Thu. Ở vụ mùa này nếu thiếu nước, phèn sẽ xì lên đất canh tác, dễ gây ngộ độc rễ lúa, làm cây yếu dẫn đến bệnh dễ tấn công.
- Bón phân đầy đủ và cân đối, không để lúa thiếu đạm, thiếu dinh dưỡng.
Chọn giống
- Chọn những giống đã được xác nhận, đặc biệt không được lấy lúa giống từ những ruộng đã bị nhiễm bệnh đốm nâu nặng.
- Cần phơi khô, rê sạch lúa, loại bỏ hạt lép lửng (những hạt thường mang nhiều mầm bệnh) trước khi ngâm ủ.
- Xử lý hạt giống trước gieo là biện pháp phòng bệnh hiệu quả và kinh tế nên cần phải được chú trọng. Bà con nên cho giống vào ngâm cùng dung dịch Carban 50SC, Vicarben 50HP… với nồng độ 0.3% trong 24-36 giờ, rồi vớt ra rửa sạch bằng nước và sau đó ngâm ủ như bình thường.
Bà con không nên gieo sạ lúa quá dày, điều này làm lúa sinh trưởng, phát triển kém do thiếu thức ăn, và làm bệnh dễ phát sinh.
Sau thu hoạch, bà con cần vệ sinh đồng ruộng sạch sẽ, đặc biệt là tàn dư cây lúa để hạn chế tối đa nguồn bệnh lan truyền từ vụ này sau vụ sau.
Biện pháp hóa học
Bà con có thể tham khảo sản phẩm của Nghi Anh như: Kibul… Phun nhắc lại 2 đến 3 lần, mỗi lần cách nhau 5 – 7 ngày nếu bệnh nặng
Thuốc trừ bệnh
Chú ý: Phun theo chỉ dẫn trên nhãn bao bì thuốc và tuân thủ tuyệt đối quy tắc “4 đúng” trong sử dụng thuốc bảo vệ thực vật.
Bên cạnh việc phun thuốc xử lý bệnh bà con cần bổ sung dinh dưỡng cho cây sớm phục hồi khả năng sinh trưởng và phát triển, để thực hiện bà con nên tham khảo sản phẩm dinh dưỡng cây trồng của Nghi Anh: Tonik 1.8SL, Eto,..
Phân bón lá
Phân bón lá
