Giới thiệu bệnh hại
Chanh dây hay còn gọi là chanh leo là một loại trái cây nhiệt đới có vị chua thanh được rất nhiều người ưa chuộng. Chanh dây thuộc chi Lạc tiên, quả có hình tròn hoặc bầu dục, vỏ bên ngoài màu tím chứa đựng lớp hạt bên trong là phần được sử dụng trong ăn uống hàng ngày. Quả chanh dây có kích thước nhỏ nhưng chứa đựng rất nhiều vitamin và giàu chất chống oxy hóa cùng các hợp chất có lợi cho sức khỏe. Quả chanh dây có xuất xứ từ vùng nhiệt đới, tuy nhiên có một số giống vẫn có thể tồn tại ở các vùng cận nhiệt. Chanh dây được trồng khắp nơi trên thế giới, bao gồm cả châu Á, châu Âu, Châu Úc, Bắc và Nam Mỹ.
Tại Việt Nam, chanh dây được trồng khá rộng rãi ở các địa phương, đặc biệt là vùng cao nguyên Lâm Đồng, Gia Lai… với diện tích và quy mô hàng nghìn ha. Tuy không phải loại cây bản địa nhưng chanh dây lại khá phù hợp với khí hậu nóng ẩm như ở nước ta. Hiện nay Việt Nam đang là nước xuất khẩu chanh dây đứng thứ 3 trên thế giới về sản lượng. Vì vậy loại cây đem lại giá trị dinh dưỡng và giá trị kinh tế cao này đã và đang rất được ưa chuộng tại các địa phương. Tuy nhiên trong quá trình trồng trọt và canh tác loại cây này cũng gặp phải rất nhiều khó khăn, đặc biệt là sâu và bệnh hại mùa màng. Trong số đó không thể không kể đến bệnh đốm xám trên quả chanh dây. Bài viết dưới đây sẽ giúp người nông dân phần nào hiểu hơn về dấu hiệu, nguyên nhân và cách phòng trừ căn bệnh hại này.
Tác nhân gây bệnh
Bệnh đốm xám quả chanh dây (Septoria Passiflorae) được gây ra bởi nấm Septoria Passiflorae.
Dấu hiệu, triệu chứng bệnh hại
Bệnh đốm xám trên quả chanh dây có thể tấn công các bộ phận lá, thân, quả và gây hại nặng. Bệnh xuất hiện trong suốt mùa hè và mùa thu.
Trên lá, vết bệnh thường không có hình dạng cố định, chỉ là những đốm nhỏ màu nâu sáng, kích thước 1 – 3 cm, nhanh chóng lan rộng và làm lá rụng. Trên thân, vết bệnh xuất hiện tương tự trên lá, vết bệnh thường lõm sâu vào trong thân.
Trên quả chanh dây, vết bệnh cũng tương tự là những đốm nhỏ màu nâu sáng, bên trong chứa các bào tử nấm bệnh, lúc đầu kích thước nhỏ, sau dần dần kích thước lớn hơn và màu sắc thẫm hơn ban đầu. Những đốm bệnh này phát triển dần thành những thương tổn lớn hơn, tạo thành một loạt những vệt tròn liên tiếp trên quả chanh dây. Những vết bệnh này có thể chiếm hơn một nửa thậm chí là gần hết diện tích vỏ quả chanh dây, khiến quả chín không đều.
Điều kiện phát triển, yếu tố tác động
Bệnh đốm xám chanh dây thường phát sinh và phát triển trong mùa hè và mùa thu, khi thời tiết nắng nóng và độ ẩm không khí cao. Nhiệt độ thích hợp cho nấm bệnh phát triển là khoảng 28 độ C, độ ẩm thích hợp là trên 85%. Đặc biệt vào những ngày trời nắng nóng, vào sáng sớm xuất hiện sương mù, ẩm ướt, nấm bệnh dễ lây lan thông qua nước mưa, sương mù và hệ thống tưới tiêu trên cao. Khi gặp gió hoặc nước, các bào tử nấm gây bệnh sẽ lan truyền sang các thân leo lân cận, khiến các cây nhiễm bệnh.
Ngoài ra, do bào tử nấm nhiễm vào cây thông qua các vết thương hở, nên nếu cây chanh dây đã bị một số loại sâu phá hại hoặc bị một tổn thương do các loại nấm khác gây ra, cây cũng có khả năng cao bị nấm mốc xám xâm nhập dễ dàng hơn.
Nguyên nhân gây bệnh
Một số nguyên nhân gây ra bệnh đốm xám trên cây và quả chanh dây được các chuyên gia nghiên cứu, phân tích và chỉ ra như sau:
Do mật độ trồng cây chưa hợp lý: Trồng cây chanh dây cần có mật độ vừa phải, trong quá trình cây sinh trưởng người nông dân cần chú ý quan sát. Chanh dây là một loài cây thân dây leo, vậy nên chúng rất dễ sinh trưởng đan xen vào nhau do các tua cuốn. Khi cây phát triển mạnh, việc các cây mọc đan xen vào nhau sẽ làm cho độ ẩm không khí trong vườn tăng lên đáng kể, các thân và lá phía dưới không có đủ ánh sáng mặt trời cũng như không khí cần thiết dẫn đến hiện tượng bí bách, độ ẩm cao khiến cho các vi khuẩn, nấm và sâu bệnh dễ sinh trưởng hơn.
Do mất cân bằng các nguyên tố vi lượng trong quá trình bón phân: khi cây gặp phải tình trạng thừa đạm – thiếu kali, cây chanh dây và các loại cây trồng khác sinh sôi và phát triển mạnh, khiến cho các tán lá lớn hơn nhưng sức đề kháng kém. Cành lá xum xuê khiến cho độ ẩm không khí tăng cao, là nguyên nhân lớn khiến cho nấm bệnh dễ phát triển.
Do điều kiện thời tiết: Như đã kể trên, độ ẩm không khí ảnh hưởng rất lớn đến quá trình nấm bệnh mốc xám sinh trưởng và phát triển, vậy nên trong điều kiện mùa hè hoặc thu, sáng sớm có sương mù đọng lại dễ tạo điều kiện cho nấm bệnh phát sinh và phát triển.
Mức độ ảnh hưởng
Bệnh đốm xám ở cây chanh dây gây ra những ảnh hưởng không nhỏ đến năng suất cây trồng. Bệnh khiến cho lá cây giảm quang hợp, khiến quả thiếu dinh dưỡng và chín không đều. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng và năng suất quả. Bệnh nếu nặng sẽ khiến lá rụng hàng loạt, thậm chí là chết cây và thối quả. Từ đó gây ra những thiệt hại về kinh tế rất lớn, ảnh hưởng đến mùa vụ và công sức của người nông dân. Vì vậy, việc tìm hiểu rõ về nguyên nhân cũng như hướng khắc phục là rất quan trọng, giúp người nông dân hạn chế phần nào những tác hại và ảnh hưởng của loại bệnh hại này.
Biện pháp phòng trừ
Các biện pháp phòng trừ bệnh đốm xám ở chanh dây nói riêng và các bệnh hại nói chung đều cần tuân thủ theo các nguyên tắc: khống chế và tiêu diệt nguồn lây, ngăn chặn sự lây lan trên diện rộng, giúp cây tăng cường sức đề kháng và sức chống chịu.
Dựa trên các nguyên tắc đó, việc phòng trừ bệnh hại đốm xám trên cây chanh dây có thể kể đến các biện pháp sau:
Lựa chọn giống kháng bệnh, lựa chọn và bảo quản hạt giống kỹ lưỡng, khỏe mạnh để hạn chế mầm bệnh ngay từ bước đầu
Trồng cây với mật độ thích hợp, tránh trồng với mật độ quá dày khiến cây thiếu không gian phát triển, mọc um tùm khó kiểm soát
Trong quá trình sinh trưởng và phát triển của cây chanh dây, cần hết sức chú ý quan sát và tỉa bớt những cành lá, tua cuốn mọc lan sang các cây bên cạnh khiến các lá phải cạnh tranh ánh sáng và nhiệt độ với nhau. Điều này cũng làm giảm bớt nguy cơ tăng độ ẩm trong các vườn ruộng trồng chanh dây, hạn chế sự phát triển và lây lan của mầm bệnh
Bón phân hợp lý đối với cây chanh dây, tránh để thừa đạm, chú ý bổ sung các yếu tố vi lượng nhằm tăng sức đề kháng, sức chống chịu cho cây
Đối với những ngày đầy sương mù vào buổi sáng có thể chú ý tưới nước lên các cành lá để làm sạch vừa rửa trôi nước sương và những yếu tố vi khuẩn, mầm bệnh gây hại.
Xây dựng hệ thống tưới tiêu và thoát nước hợp lý, tránh ngập úng cho vườn
Quan sát, hạn chế những bệnh nấm hại khác và quản lý các bệnh do côn trùng gây ra, vì vết thương hở là điều kiện khiến mầm bệnh xâm nhập vào dễ dàng hơn
Khi có dấu hiệu nhiễm bệnh, cần tỉa quả và lá bệnh và tiêu huỷ để hạn chế ảnh hưởng tới các bộ phận hoặc các cây khác.
Biện pháp xử lý bệnh hại
Trong trường hợp bệnh phát triển và lây lan nhanh, người nông dân có thể tham khảo và lựa chọn một số sản phẩm của Nghi Anh để hạn chế tác hại của bệnh và tăng đề kháng phục hồi cây: Kibul, Nazosi, Sunfur,… giúp tiêu diệt nấm, vi khuẩn và virus trên cây chanh dây, giúp tăng sức chống chịu cho cây, không gây hại môi trường, không để lại dư lượng các chất độc hại trên nông sản sau thu hoạch
