Theo tìm hiểu, đay là loài cây có nguồn gốc từ các nước xa xôi ở Tây và Nam Á, được phân bố trên khắp vùng nhiệt đới và ôn đới Châu Á. Đay mọc hoang ở khắp nơi, phần lá người ta hay sử dụng làm rau giàu dinh dưỡng và dược liệu. Sau đó, đay được thuần hóa để trồng lấy sợi với tên gọi là đay xanh (ở Việt Nam) hoặc đay trắng (ở Philippines). Tuy nhiên, theo phân loại phổ biến nhất, chúng ta có :
– Đay xanh: quả tròn và quả dài
+ Đay xanh quả tròn: Quả hình tròn, hạt màu nâu, ở mỗi ngăn có 2 hàng hạt, dáng lá hẹp nhọn mũi và có mầm nách trên thân.
+ Đay xanh quả dài: Quả có dáng dài, hạt màu xanh hoặc nâu, tại mỗi ngăn có 1 hàng hạt, phần lá rộng bản và có mầm nách trên thân.
– Đay trắng: là loại cây lấy sợi ở vỏ thân, nó thuộc loại họ bông (Malvaceae), gồm 5 chủng và 2 loại hình (lá nguyên và lá xẻ thùy).
Lá đay hay gọi là rau đay vì nó được dùng để nấu canh ăn hoặc làm thuốc mát, bổ, chữa táo bón, chữa bệnh ho; lá non có thể giúp tiết sữa cho phụ nữ; chưa hết lá còn được dùng để đắp lên vết thương đau, bầm dập; hạt lợi tiểu mạnh. Nhưng phần lớn khi nhắc đến đay người ta nghĩ ngay đến nhóm cây công nghiệp. Bởi lẽ đay là cây công nghiệp lấy sợi, sợi đay có nhiều tính công nghệ tốt như: siêu hút ẩm, phát tán nhanh, độ bền cao, chịu ma sát. Song song với những ích lợi, những giá trị tuyệt vời của đay thì nó còn mang lại lợi ích kinh tế cao cho người trồng. Vì thế, những vườn đay ngày càng mở rộng trên diện tích đất công nghiệp của nước ta. Thế nhưng, chịu tác động từ nhiều yếu tố như thời tiết, đất đai, vi sinh vật, virus,… đã làm phát sinh ra nhiều bệnh ở đay. Trong đó có bệnh khô thân đay gây ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng của cây.
Giới thiệu bệnh hại
Không như những tác nhân gây bệnh khác, Macrophoma corchori Saw là loại nấm chỉ chuyên gây bệnh đối với cây đay. Bệnh này phổ biến ở hầu hết các vùng trồng đay trên thế giới và ở nước ta. Mặc dù tên của bệnh là khô thân đay nhưng nó có khả năng gây hại trên tất cả các bộ phận của cây.
Đối tượng gây bệnh
Bệnh khô thân đay tấn công ở cây đay và phá hại tất cả các bộ phận của đay. Cụ thể như rễ, thân, lá, chồi.
Triệu chứng của bệnh hại
Nấm Macrophoma corchori Saw chuyên xâm nhập ở đay và hoạt động chủ yếu vào giai đoạn cây sinh trưởng mạnh. Bệnh xuất hiện trên cây giống sẽ có hiện tượng lở cổ rễ, thối gốc thân và thối nhiễm những lá mầm dẫn đến thân cây khô chết. Nhìn vào phần lá sẽ thấy các vết bệnh hình dạng bất định, màu nâu xám. Còn khi bệnh gây hại trên cây đã lớn (1 – 5m) chúng ta có thể thấy các vết bệnh trên thân hình bầu dục, màu nâu. Chỉ với một khoảng thời gian ngắn, bệnh phát triển nhanh và vết bệnh tỏa ra, nối dài dọc theo vỏ thân, thậm chí có khi còn bao bọc quanh thân 1 đoạn dài. Những vết bệnh lõm trông sâu, nhu mô và vỏ sợi bị phá hủy, vỏ cây khô đen.
Nguyên nhân gây bệnh
Như đã nói ban đầu, bệnh khô thân đay được tạo ra do loại nấm có tên Macrophoma corchori Saw. Đây là loại nấm có sợi đa bào, phân thành nhiều nhánh, và nó tồn tại ở trên môi trường nhân tạo dễ tạo thành hạch nấm màu nâu đen, nhỏ. Khi Macrophoma corchori Saw xâm nhập vào vật chủ sẽ để lại những tàn tích như hạch nấm, quả cành, và sợi nấm trên cây bệnh và chúng là nguồn gây bệnh đa phần trên ruộng đồng. Một số lưu ý cần thiết cho bà con, đặc biệt là những người trồng đay nên biết và nắm rõ đó là quả cành hình cầu dẹt, có màu đen, có lỗ trên đỉnh, nằm ở trên mô bệnh. Trong hoàn cảnh bình thường, điều kiện sống không biến đổi thì hạch nấm có thời gian tồn tại lên đến những 4 năm, tức là mầm bệnh hại sẽ hiện hữu trên ruộng đồng của bà con trong một thời gian phải gọi là rất dài.
Điều kiện phát triển của bệnh hại
Bệnh khô thân đay thường bắt gặp tại thời điểm cây đang trong giai đoạn sinh trưởng và phát triển mạnh với khí hậu có độ ẩm cao, nhiệt độ 30 – 35 độ, thời tiết nắng nóng.
Mức độ ảnh hưởng
Loại bệnh nói trên cực kỳ nguy hiểm đối với cây đay. Nó làm mầm lá hỏng, mầm lá thối. Lá đảm nhận nhiệm vụ quang hợp và chuyển hóa dinh dưỡng nuôi cây. Thế nhưng lá bị hủy hoại khi cây mắc bệnh như thế thì tất nhiên cây cũng sẽ không thể phát triển. Rõ ràng vậy, bị nấm bệnh khô thân tấn công cây đay trở nên còi cọc, kém phát triển, dần dần khô héo và chết đi khi bệnh đã đến đỉnh điểm gây hại. Lá bị hỏng tức là chúng ta đã mất một nguồn nguyên liệu cung cấp cho ngành ẩm thực; mất một nguồn dược liệu hiệu quả và được tin dùng xưa nay. Vã lại giá thành của lá đay khá rẻ nhưng nếu thiếu hụt nguồn hàng cung cấp quá lớn vậy thì các loại rau khác sẽ tăng giá và ảnh hưởng đến người tiêu dùng. Đó là mặt hậu quả của bệnh khi ảnh hưởng đến lá. Và tất nhiên không thể thiếu mức độ ảnh hưởng của bệnh khô thân khi tác động đến thân đay. Bệnh gây hại trên diện rộng làm cho hàng loạt cây đay bị còi cọc, khô héo và chết thì lúc này sản lượng sợi thu hoạch được sẽ giảm trầm trọng. Hay nói cụ thể hơn, ngành may mặc đang chịu tác động nặng nề. Chẳng những thế, vải đay được biết đến là chất liệu thân thiện môi trường, an toàn cho người sử dụng. Vì thành phần chính là thân cây và xơ đay nên vải đay rất an toàn cho sức khỏe người sử dụng, cộng thêm ưu điểm dễ phân huỷ trong môi trường tự nhiên. Khi dùng vải đay tức là đang góp phần bảo vệ môi trường, ủng hộ cải thiện sức khỏe của trái đất. Nhưng nếu bệnh khô thân đay làm hư hại đay với số lượng lớn, sản phẩm từ đay giảm thì một trong số những cách để bảo vệ màu xanh trái đất cũng bị vô hiệu.
Biện pháp phòng bệnh hại
Ông bà ta có câu “nhà sạch thì mát bát sạch ngon cơm”. Vẫn câu nói đó, ta có thể áp dụng nghĩa trong cả việc trồng trọt. Vì thế ngay sau khi thu hoạch cần thu dọn tất cả các cây dù bệnh hoặc không, nhưng vẫn chủ yếu là các cây bệnh thì cần thu dọn và tiêu hủy hoàn toàn, triệt để tối ưu tránh tình trạng gây hại cho vụ sau. Sau đó để tiếp tục vụ mùa tiếp theo, muốn có một ruộng đay khỏe mạnh nên chú trọng trong khâu làm đất, đào lên những ổ bệnh để chúng bị ánh nắng mặt trời tiêu diệt đi phần nào hoặc phải vùi thật sâu, kỹ các tàn dư bệnh hại. Việc chọn giống đay có khả năng chống bệnh cao để trồng và không trồng kế liền với các cây ký chủ khác của nấm như khoai lang, lạc, đậu đỗ,… cũng là một trong top những cách hiệu quả giúp phòng chống bệnh khô thân đay xảy ra. Nên gieo đay ở mật độ vừa phải. Chưa hết, trong quá trình cây sinh trưởng và phát triển luôn luôn chú ý đến việc tưới tiêu, không được để ruộng đay khô hạn vì nhiệt độ cao là điều kiện thuận lợi, là cơ hội để nấm Macrophoma corchori Saw tấn công. Bón các loại phân N, P, K cân đối, kết hợp cùng với vôi tro và phân chuồng để đay sinh trưởng tốt, nâng cao sức chống chịu bệnh.
Biện pháp xử lý bệnh hại
Khi thấy đay có dấu hiệu bị bệnh khô thân, bệnh chưa lây lan rộng bà con nên loại bỏ những cây ấy ra khỏi ruộng. Nhưng nếu bệnh đã chuyển nặng và phát triển trên diện tích rộng thì bà con có thể cân nhắc sử dụng các loại thuốc tiêu diệt nấm gây bệnh. Bà con hãy tham khảo sản phẩm trừ bệnh điển hình của Nghi Anh như: Kibul, Nazosi, Sunfur,…
Thuốc trừ bệnh
