Giới thiệu bệnh hại
Bệnh thối hạch trên hoa lan (hay còn gọi là bệnh nấm hạt cải) do nấm Sclerotium rolfsii Sacc thường phát sinh nhiều nhất vào mùa mưa, nhất là lúc khi nhiệt độ và độ ẩm trong không khí tăng cao. Nấm sẽ tấn công đầu tiên vào phần chồi ngọn và cổ rễ, sau đó lan dần đến những lá đọt làm cho lá bị vàng úa, có mùi hôi và khi chết có màu nâu đen. Nguồn bệnh ban đầu đến từ các giá thể chưa được xử lý và các hạch nấm tồn tại trên những cây đã từng nhiễm bệnh.
Giống Oncidium, giống Vanda và giống Cattleya là những giống lan thường bị bệnh thối hạch nhiều hơn so với những giống lan khác. Nấm xuất hiện ở khắp nơi trên thế giới, tập trung nhiều ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt.
Đối tượng gây hại
Nấm Sclerotium rolfsii Sacc là tác nhân gây bệnh trên hàng trăm loại cây trồng khác nhau từ rau màu, cây ăn quả cho đến cây cảnh. Phổ biến nhất ở nước ta là bệnh thối hạch trên hoa lan, ớt, khoai lang; bệnh héo rũ mốc gốc trắng gây hại trên cây lạc,…
Dấu hiệu của bệnh hại
Phần chồi ngọn và cổ rễ của cây sẽ nhiễm bệnh trước, sau đó lan dần đến những lá đọt khiến lá bị vàng úa, bốc mùi hôi thối và chuyển sang màu nâu đen. Khi nhiễm bệnh, trên thân xuất hiện những vết bệnh vàng nhạt, thân teo tóp, phần thân gần gốc của cây xuất hiện những sợi nấm khô màu trắng hình quạt. Đôi lúc, sợi nấm chỉ xuất hiện ở dưới đất bị bệnh. Rễ dần dần mục nát, phần gốc lá bị thâm và khô giòn. Ngọn và lá bị cụt không phát triển, không điều trị kịp thời sẽ gây chết cây. Nếu độ ẩm trong không khí cao, trên cây sẽ xuất hiện những hạch nấm màu trắng xốp nhỏ li ti như hạt cải, sau một thời gian những chấm đỏ chuyển sang màu vàng nâu.
Nguyên nhân phát sinh bệnh hại
Bệnh do nấm Sclerotium rolfsii Sacc gây ra. Nấm tồn tại trong giá thể chưa được xử lý và bám dính vào bộ phận bị bệnh trong nhiều tháng. Lấy vật bị nhiễm nấm để làm giá thể, cấy ghép cây hay không khử trùng dụng cụ làm vườn sẽ vô tình đưa nguồn bệnh xâm nhập vào cây. Các sợi nấm sau khi gặp điều kiện thích hợp sẽ nhanh chóng hình thành, sau đó xâm nhập qua biểu bì, hoặc qua các vết thương hở trên cây.
Những hạch nấm khi còn non tiết ra dịch trong suốt hoặc vàng nhạt. Hạch nấm trưởng thành hơi rỗ, cứng và đã hình thành một lớp vỏ có màu vàng nâu. Sau 7 – 14 ngày, hạch nấm đạt kích thước tối đa và bắt đầu dự trữ các chất dinh dưỡng bảo vệ nấm qua thời kỳ bất lợi. Vì thế, hạch nấm có thể tồn tại trong môi trường thiếu chất dinh dưỡng khoảng 2 năm.
Điều kiện phát triển bệnh hại
Nấm sinh sôi mạnh nhất trong môi trường ẩm ướt, nhiệt độ cao từ 27 – 35 độ C. Nấm phát triển mạnh trong môi trường hiếu khí cao nên nấm thường nằm sát mắt đất, nấm sẽ chết hoặc khó nảy mầm nếu như vùi sâu xuống dưới mặt đất khoảng 20 – 30cm. Đất chua, chứa nhiều chất hữu cơ chưa hoai mục là môi trường sống lý tưởng cho nấm Sclerotium rolfsii Sacc sinh sống.
Mức độ ảnh hưởng
Bệnh chỉ xảy ra cục bộ, mức độ lây lan thấp nhưng cây đã nhiễm bệnh khó phát triển và bệnh có thể tái phát nhiều lần.
Biện pháp phòng bệnh
Biện pháp giống
Không nên đem cây từ vùng hoang dã về trồng vì chúng sống ngoài tự nhiên nên nguy cơ mang mầm bệnh rất cao. Thông thường, những người chơi lan lựa chọn phương pháp nhân giống mô in-vitro để tạo ra cây giống. Ưu điểm của phương pháp này là cây con ổn định về mặt di truyền, hạn chế tối đa sâu bệnh và mức giá hợp lý.
Các cây con được nuôi cấy từ mô phải đạt các tiêu chuẩn như sau: cây con bụ bẫm, bộ rễ hoàn chỉnh, thân cao từ 3 – 4cm, có màu xanh đặc trưng của giống, trên cây không xuất hiện các vết bệnh hay biểu hiện của nấm mốc, cây không bị trầy xước hay giập nát.
Dự tính qua điều tra phân tích các yếu tố tác động
Xử lý giá thể trước khi trồng để tiêu diệt các nấm mốc, vi khuẩn. Dưới đây, chúng tôi xin giới thiệu những cách xử lý một số loại giá thể phổ biến:
– Giá thể than củi: Ngâm than củi trong nước 3 ngày để giảm độ axit, khi thấy than ngấm đủ nước, vớt ra để ráo. Sau đó, ngâm tiếp với nước vôi trong 1 ngày để tiêu diệt mầm bệnh. Vớt ra để hoàn toàn khô rồi mới trồng lan.
– Giá thể xơ dừa: Do trong xơ dừa có chứa tanin và lignin không tốt cho lan. Vì vậy trước khi trồng phải loại bỏ chúng bằng cách ngâm xơ dừa vào trong nước từ 4 – 7 ngày, thay nước liên tục cho đến khi nào nước chuyển từ màu nâu đỏ sang nước trong là được. Tiếp tục ngâm xơ dừa trong nước vôi 5 – 7% từ 5 – 7 ngày. Rửa lại bằng nước và phơi khô rồi mới trồng lan.
– Giá thể bằng gỗ lũa, thân gỗ, khúc gỗ khô: Không nên sử dụng các loại gỗ như vú sữa, bơ, dầu, cà phê, mít làm giá thể vì những loại gỗ này không bền, chỉ tầm 1 – 2 năm là mục nát. Đầu tiên, cần vệ sinh sạch sẽ giá thể, bóc toàn bộ lớp vỏ khô và sử dụng nhiệt để loại bỏ nấm mốc. Ngâm nước khoảng 2 – 3 ngày tuỳ trọng lượng của khối gỗ, trọng lượng càng lớn thời gian ngâm càng lâu. Ngâm đến khi no nước rồi ngâm tiếp trong nước vôi trong.
Mỗi loại lan sẽ yêu cầu liều lượng, cách bón phân khác nhau. Ưu tiên sử dụng các loại phân hữu cơ như phân chuồng hoai mục, phân trùn quế để hoa khỏe mạnh và có sức đề kháng tốt. Nên ủ phân chuồng cùng nấm đối kháng Trichoderma Bacillus để thêm tác dụng diệt nấm mốc.
Treo hoăc đặt cây ở nơi thoáng gió, nhiệt độ mát mẻ, không quá nóng gây chết cây, ánh sáng vừa phải tùy thuộc vào từng loại lan. Cây lan còn nhỏ nên làm mái che mưa vì đây là thời điểm lan dễ mắc bệnh thối hạch nhất.
Biện pháp chăm sóc
Kiểm soát độ ẩm là biện pháp hữu hiệu phòng tránh bệnh thối hạch. Nhà vườn chỉ nên tưới nước cho lan khi nhận thấy giá thể khô, tưới vừa đủ ẩm, nên dùng bình xịt để tưới. Tưới chậm và tưới nhiều lần để giá thể ngấm đủ nước.
Vào mùa lạnh, chỉ nên tưới lượng nước bằng ¼ so với bình thường, 3 ngày tưới 1 lần. Tưới vào sáng sớm hoặc chiều mát, nhưng không được để cây ướt qua đêm dễ gây bệnh. Ở miền Bắc, vào những ngày rét đậm rét hại (nhiệt độ dưới 10 độ) thì nên ngừng tưới nước.
Thường xuyên cắt bỏ lá già, lá bệnh để giữ cho cây thông thoáng. Các dụng cụ cắt cần phải được khử khuẩn bằng dung dịch Javel loãng trước và sau khi sử dụng.
Biện pháp xử lý bệnh
Nếu lan mắc bệnh thối hạch, loại bỏ những phần thân lá bị bệnh, nếu cần phải nhổ bỏ cả cây mang đi tiêu huỷ, chôn lấp giá thể và khử khuẩn chậu.
Sau đó, sử dụng thuốc trừ nấm để tiêu diệt nấm bệnh và ngăn chặn khả năng lây lan diện rộng, bà con hãy tham khảo sản phẩm trừ bệnh điển hình của Nghi Anh như: Kibul, Nazosi, Sunfur,…
Thuốc trừ bệnh 
Bổ sung phân dưỡng giúp cây phục hồi sau bệnh, sinh trưởng khỏe mạnh: Hero, Tonik, Ado,…
Phân bón lá
Phân bón lá 
Câu hỏi thường gặp
Bệnh thối hạch phát sinh, phát triển ở giai đoạn nào trên cây hoa lan?
Cây bệnh có đặc điểm như thế nào?
Xử lý bệnh bằng cách nào?
