Ở Việt Nam cây có múi được trồng phổ biến và đa dạng giống trồng. Tùy vào từng khu vực sẽ canh tác chuyên canh một loại cây khác nhau. Ví dụ như bưởi da xanh ở Bến Tre, cam canh ở Bắc Giang, cam sành ở Hà Giang, chanh đào ở Hòa Bình,… Chính vì được canh tác rộng rãi ở các địa phương khác nhau và từng vùng khí hậu khác nhau nên khó có thể kiểm soát được các dịch bệnh phức tạp. Các dịch bệnh gây ra trên cây có múi thường rất khó để xử lý và thậm chí có một số bệnh hiện nay vẫn chưa có biện pháp nào để điều trị dứt điểm. Đứng đầu một trong các bệnh đó là bệnh vàng lá gân xanh thường xuất hiện trên cây có múi. Vậy đây là bệnh gì và nên dùng biện pháp gì để phòng tránh bệnh tấn công và gây hại ruộng vườn của chúng ta, mời bà con đọc bài viết sau và tìm hiểu cùng chúng tôi nhé.
Bệnh vàng lá gân xanh
Bệnh vàng lá gân xanh hay còn gọi là bệnh vi khuẩn vàng lá greening. Bệnh do một loại vi khuẩn mang tên Liberibacter asiaticum gây ra và lây lan hầu hết trên các cây có múi gây thiệt hại nặng nề cho bà con. Bệnh gây hại ở hầu hết mọi thời điểm trong năm và có xu hướng phát triển nhanh nên bà con cần chú ý nhận biết dấu hiệu của bệnh để có biện pháp can thiệp kịp thời.
Đối tượng gây hại
Không chỉ riêng nước ta, các nước như Trung Quốc, Mỹ,…cũng đã ghi nhận bệnh xuất hiện và tấn công. Bệnh phát triển và gây hại hầu hết trên các dòng cây có múi như: Cam, Quýt, Bưởi, Chanh,…và bất kể các giống cây có múi kháng bệnh hiện nay vẫn bị nhiễm bệnh.
Dấu hiệu của bệnh vàng lá gân xanh
Bà con có thể nhận biết bệnh vàng lá gân xanh một cách khá dễ dàng bởi dấu hiệu của bệnh xuất hiện khá rõ ràng. Phần lá có màu vàng trong khi gân lá lồi lên và vẫn giữ màu xanh, phiến lá thu hẹp, khoảng cách giữa các lá ngắn lại.
Ở trên các lá cũ xuất hiện tình trạng xù xì, gân sần sùi và có màu nâu sẫm. Phần rễ, đặc biệt là rễ tơ sẽ bị thối làm khả năng hút dinh dưỡng và nước rất kém. Hoa thường ra trái mùa, rụng nhiều, nở ít hoa. Quả của những cây bị nhiễm bệnh nhỏ hơn, biến dạng và có vị đắng hơn do độ axit cao và hàm lượng đường thấp. Trái thường rụng sớm và trái còn lại thường giữ nguyên màu xanh. Phần giữa quả lệch hẳn sang một bên khi cắt dọc, hạt của quả bệnh thường bị thối và có màu nâu.
Tuy nhiên bà con cũng cần lưu ý, bệnh vàng lá gân xanh (vàng lá greening) rất dễ bị nhầm lẫn với tình trạng thiếu kẽm (Zn) ở các cây có múi.
Cây bị bệnh vàng lá gân xanh thường xuất hiện ở những cây có vị trí ngoài rìa vườn và lây lan dần vào trong. Trên cây bị bệnh., có cành bị nặng cũng có càng bị nhẹ hoặc không bị. Đối với quả, triệu chứng đầu tiên là quả bị méo mó, biến dạng, khi lấy ra quả sẽ lệch tâm sang một bên, hạt bị thối.
Còn ở cây thiếu kẽm có thể biểu hiện các triệu chứng giống nhau ở tất cả các cây, hoặc ở một hướng hoặc khu vực cụ thể của vườn, không có cành khỏe hoặc cành nhẹ. Tình trạng này xảy ra rất chậm, không có dấu hiệu lây lan rộng rãi và mạnh mẽ.
Nguyên nhân phát sinh và gây ra dịch bệnh
Bệnh do một loại vi khuẩn Gram âm (Liberobacter asiaticum) nó thuộc chi Alphaproteobacteria (một loại vi khuẩn gram âm) và đặt tên cho nó là “Candidatus liberibacter”. Chúng sống trong các rãnh rạch của cây trồng và chủ yếu nhờ rầy chổng cánh (Diaphorina citri) làm trung gian lây lan bệnh giữa các cây với nhau, nhờ đó bệnh lây lan nhanh và phát triển mạnh.
Ngoài ra, bệnh còn lây lan do quá trình nhân giống vô tính (ghép mắt, ghép nhân), dụng cụ cắt tỉa. Ở các vườn cây có kỹ thuật chăm sóc kém, đất trồng ở vùng trũng khó thoát nước cũng là các điều kiện đẩy mạnh tỉ lệ xuất hiện của bệnh.
Điều kiện phát triển của bệnh
Loài vi khuẩn này có khả năng thích nghi cao, chúng phát triển trong biên độ nhiệt khá lớn (khoảng 20°C và có thể lên đến 35°C). Vì vi khuẩn Liberibacter gây bệnh vàng lá Greening có thể lây lan nhờ rầy chổng cánh nên chúng lây lan rất nhanh. Ngoài ra nếu cây đang có sức đề kháng yếu như bị nấm Fusarium solani, tuyến trùng,…tấn công thì tỉ lệ cây mắc bệnh sẽ tăng cao hơn mức bình thường.
Mức độ ảnh hưởng đến nông nghiệp
Mặc dù chưa có báo cáo và tài liệu ghi chép chính thức về thiệt hại do dịch bệnh gây ra nhưng mức độ thiệt hại của chúng gây ra là rất lớn. Bệnh thường xuất hiện thành dịch và phá huỷ vườn cây của bà con. Vì khó có thể điều trị nên khi mầm bệnh phát triển, bà con thường phải phá huỷ một cây đang cho thu hoạch. Từ đó có thể thấy được mức độ nghiêm trọng của loại bệnh nguy hiểm trên cây có múi này.
Biện pháp phòng bệnh
- Cách ly, tiêu hủy mầm bệnh:
Khi nhận biết được bệnh xuất hiện trên vườn của mình, bà con tiến hành nhổ bỏ lập tức những cây có triệu chứng bệnh và những cây bị nhiễm và đem tiêu hủy để loại trừ nguồn bệnh lây sang cây khỏe khác.
- Lựa chọn cây giống:
Trong quá trình lựa chọn cây giống, bà con nên chọn cây sạch bệnh. Nếu là cây ghép phải chọn đơn vị cung cấp uy tín và sản xuất bằng phương pháp ghép đỉnh sinh trưởng, được nhân giống trong nhà lưới. Tuy nhiên đây mới chỉ là giống cây sạch bệnh, chứ không phải là giống cây kháng bệnh, nên bà con phải tiếp tục thực hiện các biện pháp khác sau đây thì mới mang lại hiệu quả. Ngoài ra, những gốc ghép như cần thăng, kim quýt ban đầu cho thấy cây có khả năng chống chịu với bệnh ở một mức độ nào đó khi những mắt ghép trên cây ăn quả có múi như cam, quýt được ghép vào những gốc ghép này.
- Trồng cây chắn gió:
Bà con nên lựa chọn các cây thích hợp để trồng chắn gió xung quanh vườn để ngăn chặn sự xâm nhập và lây nhiễm do rầy chổng cánh truyền từ những vườn cây bệnh sang vườn cây của nhà mình.
- Kiểm soát được quá trình sinh trưởng của cây:
– Bà con cần kiểm soát và cho cây ra đọt non tập trung 3-4 đợt trong một năm bằng cách cắt tỉa cành, bón thúc phân từ đó dễ quản lý và phòng trừ rầy hiệu quả hơn.
– Trong quá trình cắt tỉa và loại bỏ các cành bệnh bà con nên khử trùng nông cụ để tránh lây nhiễm bệnh từ cây này sang cây khác. Đồng thời phun thuốc trừ rầy để bảo vệ vườn cây an toàn. Bà con có thể dùng bẫy đèn để phát hiện sự xuất hiện của rầy và thường xuyên kiểm tra vườn theo các đợt lá non để xác định sự xuất hiện của rầy và có biện pháp xử lý kịp thời.
- Trồng xen canh các cây khác họ:
Nên xen canh hợp lý với các cây ăn quả khác như ổi, chuối hay những cây công nghiệp ngắn ngày để tăng thu nhập trong giai đoạn đầu và giảm áp lực của rầy truyền bệnh.
- Tăng cường kiểm soát mật độ của rầy:
– Sử dụng thiên địch tự nhiên: Quản lý vườn hợp lý để tạo điều kiện cho kiến vàng phát triển trong vườn nhằm góp phần hạn chế mật độ sâu rầy.
– Sử dụng thuốc hoá học để can thiệp: Khi mật độ rầy xuất hiện cao trong các đợt đọt non vừa nhú. Bà con có thể xử lý can thiệp bằng các loại thuốc hóa học để kiểm soát rầy chổng cánh một cách tối ưu và rất hiệu quả. Và lưu ý không nên sử dụng các loại thuốc hoá học khi trái sắp thu hoạch để đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm
Biện pháp xử lý bệnh
Đến nay, chưa có tài liệu nào ghi nhận có thể chữa trị được bệnh mà chủ yếu là phòng tránh để giảm tỷ lệ bệnh sinh sôi và phát triển. Vì vậy, bà con cần chủ động thực hiện các biện pháp phòng tránh không tạo điều kiện cho bệnh xuất hiện và lây lan rộng thành dịch bệnh lớn.
