Bọ vòi voi hại cói

Giới thiệu bệnh sâu hại

Bọ vòi voi hại cói có tên khoa học là Curculionidae. Chúng phân bố chủ yếu ở những khu vực thời tiết nóng ẩm và nguồn thức ăn dồi dào như Việt Nam, Ấn Độ, Thái Lan, Trung Quốc, Nhật Bản,…

Ấu trùng của bọ vòi voi nằm trong phần củ cói, chúng đục rỗng thân khiến cây không thể phát triển do mất nước và chất dinh dưỡng, nếu không có biện pháp tiêu diệt ấu trùng kịp thời thì cây sẽ chết trong vòng 1 tuần. Bọ vòi voi trưởng thành chủ yếu ăn lá khiến cây bị xơ xác, suy giảm năng suất và nguy cơ mất trắng rất cao.

Đặc điểm hình thái

Bọ vòi voi hại cói là một loại bọ cánh cứng biến thái hoàn toàn thông qua 4 giai đoạn là trứng, ấu trùng, nhộng và bọ trưởng thành:

–         Trứng được đẻ rải rác trong các mô cây, trong các khe nứt trên rễ cây. Trứng khi mới đẻ có màu trắng đục, hơi cong, chiều dài khoảng 0,8 – 1mm, chiều rộng khoảng 0,4 – 0,5mm. Khi trứng sắp nở thì ở giữa sẽ phình to, phần đầu trở nên trong suốt. Trong điều kiện nhiệt độ thấp, trứng sẽ mất từ 10 – 12 ngày mới nở, nhưng khi tăng nhiệt độ thì thời gian trứng sẽ rút ngắn chỉ khoảng 5 – 7 ngày.

–         Giai đoạn ấu trùng kéo dài trong khoảng 56 – 70 ngày. Ấu trùng của bọ vòi voi thân cong hình chữ C, cơ thể màu trắng đục được phân thành nhiều đốt phủ một lớp lông tơ mềm, đốt cuối bụng mọc một chùm lông. Đầu ấu trùng màu vàng nâu và có nhiều lông cứng. Khi đẫy sức, chiều dài của chúng khoảng 10 – 12mm.

–         Thời gian nhộng kèo dài 9 – 16 ngày. Nhộng thuộc dạng nhộng trần không tạo kén. Khi mới hoá nhộng có màu trắng sữa hơi ngả vàng, khi chuẩn bị vũ hóa sẽ chuyển sang màu nâu sẫm. Chúng có hình thuôn dài, cơ thể hơi cong và phình to ở giữa. Chân và cánh đã rõ ràng, được xếp trước ngực, hơi gập về phía bụng, cuối đốt bụng mọc 3 gai lồi cứng.

–         Bọ trưởng thành có kích thước 9 – 13mm, con đực nhỏ hơn so với con cái. Hình dạng của chúng khá giống loài mọt gây hại trên lúa gạo. Khi mới vũ hoá chúng có màu đen bóng rồi chuyển dần sang nâu tối, có nhiều chấm trắng nhỏ phân bổ đều khắp cơ thể. Đầu có hình quả lê kéo dài ra phía sau, cánh trước có nhiều chấm nâu, cánh sau gập bên dưới cánh trước che kín phần bụng. Chúng có tập tính giả chết, khả năng nhịn đói lâu dài và bay được trong khoảng cách ngắn.

Đối tượng gây hại

Theo các nhà nghiên cứu của Đại học Minnesota (Hoa Kỳ), bọ vòi voi hại cói còn gây hại trên 100 loại cây trồng khác nhau, tiêu biểu như nho, đỗ quyên, củ năng, tử đinh hương, mẫu đơn,…

Triệu chứng gây hại

Khi bị bọ vòi voi cắn phá, trên lá sẽ xuất hiện những vết cắn hình vỏ sò. Cây có dấu hiệu héo úa và ngả vàng dù vẫn được cung cấp nước đầy đủ. Nếu nhổ cả cây lên kiểm tra sẽ thấy phần củ cói có những lỗ đục nhỏ li ti, trên thân có dịch tiết màu hổ phách chảy ra và đông cứng lại. Dùng dao bổ củ cói sẽ thấy những đường hầm nhỏ do sâu non đục ở bên trong.

Đặc điểm sinh thái

Bọ vòi voi gây hại mạnh nhất vào mùa hè, đó là lúc thời tiết nắng nóng, đất đai khô hạn tạo điều kiện cho bọ đẻ trứng. Ấu trùng và nhộng nằm sâu bên trong thân cây trong một thời gian dài nên rất khó tiêu diệt. Bọ vòi voi trưởng thành rất sợ ánh sáng nên thời gian hoạt động chủ yếu là vào chiều tối. Ban ngày, chúng ẩn bên trong những nách lá hoặc những bụi rậm xung quanh ruộng, chúng có tập tính giả chết khi bị đánh động, di chuyển chậm chạp, khoảng cách bay ngắn và có thể nhịn đói trong một khoảng thời gian dài.

Cả ấu trùng và con trưởng thành của bọ vòi voi đều là mối nguy hiểm đối với cây cói. Bọ vòi voi đẻ trứng vào những kẽ nứt trên củ, sau khi trứng nở, sâu non nhanh chóng đào lỗ chui vào bên trong thân. Ấu trùng cứ nằm trong đó một thời gian dài (khoảng 56 -70 ngày) và trực tiếp hoá nhộng ở bên trong thân cây. Sâu non sẽ ăn các mô mềm ở củ cói và tiến dần lên phía ngọn. Những đường đục của chúng khiến cây không thể hấp thụ nước và chất dinh dưỡng từ rễ đi nuôi cây, những lỗ đục là “cửa ngõ” để vi khuẩn hoặc nấm xâm nhập gây bệnh cho cây.

Bọ trưởng thành chui ra vào chiều tối để cắn xé lá. Cây sẽ trở nên xơ xác, quá trình quang hợp bị cản trở, kéo theo năng suất và chất lượng cói bị giảm sút.

Thiên địch

Ký sinh

–         Nấm xanh Metarhizium anisopliae: Đây là một trong những loại nấm được con người sử dụng để tiêu diệt côn trùng gây hại. Loại nấm này có màu xanh mốc đặc trưng chuyên sống kí sinh trên côn trùng như: bọ vòi voi, mối, câu cấu xanh… Khi bọ vòi voi chạm vào nấm, các bào tử nấm nhanh chóng xâm nhập và tiết ra độc tố gây tê liệt hệ thần kinh. Nhiễm nấm sẽ khiến côn trùng bỏ ăn bỏ uống và chết sau đó ít ngày. Không dừng tại đó, những con bị nhiễm vẫn sẽ tiếp tục lây lan bệnh cho những con khác nếu tiếp xúc gần với chúng. 

–         Ong bắp cày Spathius apicalis: Loài ong này sẽ tìm kiếm và đẻ trứng lên ấu trùng của bọ vòi voi. Khi trứng nở, ong non sẽ vừa ăn thịt vừa tìm kiếm những ấu trùng khác.

Bắt mồi

–         Kiến vàng điên Anoplolepis gracilipes: Đây là loài kiến ăn tạp và vô cùng thiện chiến. Chúng có khả năng tấn công và tiêu diệt từ 20 – 30 con bọ vòi voi mỗi ngày. Tuy nhiên, vì bản tính hung dữ, chúng có thể tấn công sang cả vật nuôi và cắn phá thực vật nếu nguồn thức ăn trở nên khan hiếm.

–         Kiến vàng Oecophylla smaragdina: Đây là loài kiến được nông dân sử dụng rộng rãi để bảo vệ mùa màng khỏi những loài sâu hại. Kiến vàng rất dễ nuôi, chỉ ăn thịt các côn trùng gây hại.

Biện pháp phòng bệnh

Kỹ thuật canh tác

–         Chọn giống: Mống cói được chọn phải đảm bảo chất lượng, chọn từ ruộng sạch bệnh và đã trải qua ít nhất 3 năm thu hoạch. Nên chọn giống từ những ruộng thân tròn, đanh cây và đạt độ cao 1,5 – 2m. Mống cói phải còn đủ thân trên và thân dưới, thân trên để dài khoảng 20 – 25cm. Mống khi đem về cần phải tách nhanh, rửa sạch và phải giữ cho cả hai phần đủ ẩm, không khô héo.

–         Mật độ trồng: Nếu trồng cói quá thưa sẽ dễ bị cỏ dại xâm lấn, còn trồng quá dày sẽ khiến cây cói bị nhỏ, năng suất thấp. Mật độ hợp lý đối với cói đồng là 20x20cm, cói trồng trên vùng bãi bồi là 30x30cm, trồng khoảng 5 – 6 nhanh/khóm, độ sâu trung bình 5 – 7cm.

–         Cung cấp nước đầy đủ cho ruộng, nên giữ mực nước khoảng 3 – 5cm để phòng chống bọ vòi voi đẻ trứng.

Kiểm dịch thực vật

–         Trước khi trồng phải dọn sạch cỏ rác, hạ thấp độ cao mặt ruộng, cày ngấu đất thật kỹ và san phẳng mặt ruộng.

–         Thường xuyên kiểm tra ruộng và dùng tay nhổ bỏ cỏ dại, tuyệt đối không được vùi lấp cỏ dại xuống bùn.

Biện pháp sinh học

–         Trồng dã quỳ xung quanh ruộng để xua đuổi bọ vòi voi đến gây hại.

–         Phun định kỳ 15 ngày/lần chế phẩm vi sinh chứa nấm xanh.

Biện pháp xử lý bệnh

Dùng sào đập nhẹ lên thân cây vào buổi sáng để bọ rơi xuống nước.

Khi nhận thấy mật độ bọ vòi voi tăng cao (5 – 6 con/cây) hoặc 10% số cây trên ruộng bị bệnh thì bắt đầu phun thuốc. Một số hoạt chất bà con có thể dùng như: Thiamethoxam, gốc permethrin, Abamectin,…hãy tham khảo sản phẩm điển hình của Nghi Anh như Thánh sầu, Chim én, Đại bàng, Lửng mật,…

Câu hỏi thường gặp