Giới thiệu bệnh sâu hại
Rầy bướm có tên khoa học là Metcalfa pruinosa. Nhờ khả năng thích nghi cao mà chúng có thể tồn tại trong nhiều kiểu môi trường khác nhau. Chúng ta có thể tìm thấy rầy bướm tại hầu hết các quốc gia trên thế giới như Mỹ, Cuba, Nam Phi, Trung Quốc, Việt Nam,…
Rầy bướm thuộc dạng rầy nhưng con trưởng thành khá giống bướm. Cả thành trùng và ấu trùng đều có thể bật nhảy trong cự ly ngắn, khoảng 30 – 36cm nếu bị đánh động. Con trưởng thành vẫn có thể bay nhưng chậm và yếu.
Ấu trùng và con trưởng thành có phần miệng hình kim đặc biệt có thể đâm xuyên qua các mô thực vật cứng nhất và hút chất dinh dưỡng có trong đó. Rầy bướm gây hại khiến cành khô và dễ gãy, quả nhỏ, dễ rụng, tỉ lệ đậu quả thấp, năng suất và chất lượng quả thấp.
Bên cạnh đó, quá trình tiêu hoá của rầy sẽ thải ra lượng đường dư thừa lên cây, chính dịch ngọt này là thức ăn yêu thích của nấm bồ hóng. Song song với sự phát triển của rầy bướm, nấm bồ hóng cũng sinh sôi theo. Loại nấm này rất nguy hiểm, chúng sẽ cản trở quá trình quang hợp khiến cây thiếu dưỡng chất trầm trọng.
Đặc điểm hình thái
Vòng đời của rầy bướm rất dài, chỉ riêng quá trình chuyển hoá từ trứng thành rầy trưởng thành đã mất khoảng 5 tháng. Vì vậy, một năm chỉ có từ 1 – 2 thế hệ rầy bướm ra đời.
Mỗi con cái sẽ đẻ khoảng 100 trứng trong mùa thu. Trứng ban đầu có màu trắng, khi sắp nở sẽ chuyển sang màu nâu. Trứng sẽ được đẻ từng cụm vào dưới lớp vỏ cây bị bong tróc hoặc các vết thương trên thân cây mềm. Các trứng dính liền với nhau và hơi nghiêng dần về phía trung tâm ổ trứng.
Ấu trùng dẹt, to bề ngang, khi đẫy sức chúng dài khoảng 4mm. Chúng có màu xanh lục nhạt và đôi mắt đỏ nổi bật. Toàn thân chúng được phủ một lớp sáp màu trắng và phần đuôi mọc búi lông trắng dày.
Rầy trưởng thành thoạt nhìn rất giống bướm đêm. Chúng có màu nâu xám, đôi lúc cho có màu mận chín. Rầy dài khoảng 7,2 – 8mm, ở điểm rộng nhất của cơ thể là khoảng 2 – 3mm. Hầu hết cơ thể được phủ một lớp một lớp lông sáp ngoại trừ vùng mắt. Cánh trước hình tam giác có các nếp gấp khá đồng đều xen lẫn một vài đốm trắng. Mắt to màu cam sáng hoặc ánh đỏ lồi hẳn ra bên ngoài.
Đối tượng gây hại
Rầy bướm có phạm vi ký chú rất rộng, bao gồm các loại cây lâm nghiệp, cây ăn trái, cây hoa,… Điển hình như cam, chanh, bưởi, nguyệt quế, kim ngân hoa, đỗ quyên, nho,…
Triệu chứng gây hại
Cây bị rầy bướm gây hại sẽ bị phủ một lớp chất sáp có dính lông tơ ở mặt dưới của lá, đôi lúc cũng xuất hiện cả trên cành và trái. Triệu chứng này rất giống với trường hợp cây bị rệp sáp hay rệp sáp bông gây hại. Bà con có thể phân biệt bằng cách rung nhẹ cây, rầy bướm sẽ nhảy lên khi bị làm phiền.
Cây bị rệp bướm gây hại thường hỏng chồi, khô cành, rụng lá đồng loạt, quả nhỏ, năng suất và chất lượng quả thấp. Bên cạnh đó, sự xuất hiện của rầy bướm cũng tạo điều kiện cho nấm bồ hóng phát triển. Vì vậy, khi cây bị rầy làm hại, trên lá và quả cũng sẽ thấy những đốm và sợi nấm màu đen bám dày.
Đặc điểm sinh thái
Rầy bướm sinh sôi và phát triển vào mùa xuân và mùa hạ. Chúng chỉ hoạt động vào ban ngày khi thời tiết khô ráo. Mật độ rầy bướm tăng mạnh trong những vườn trồng quá dày và không được cung cấp nước đầy đủ. Rầy bướm sẽ chết khi bước vào mùa mưa.
Trứng sẽ được đẻ thành từng cụm bên dưới những vỏ cây bị bong tróc hoặc những lỗ đục trên thân cây. Ấu trùng sẽ hút nhựa cây đồng thời tiết ra chất dịch màu trắng bao phủ toàn bộ cơ thể và các bộ phận của cây. Chính chất dịch này là môi trường để nấm bồ hóng phát triển. Nấm là nguyên nhân khiến các bộ phận xanh của cây chuyển màu đen, ảnh hưởng rất lớn đến quá trình quang hợp, tổng hợp chất dinh dưỡng của cây.
Thiên địch
Ký sinh
Ong ký sinh trứng rầy: Đây là loại ong vô cùng nhỏ, khó có thể thấy bằng mắt thường. Chúng dùng vòi dẫn trứng đẻ vào trứng của rầy bướm, khiến trứng bị ung không thể nở. Trứng rầy nếu bị ký sinh sẽ có màu đen hoặc hơi đỏ.
Bắt mồi
Kiến vàng Oecophylla smaragdina: Đây là loài kiến hữu ích trong việc tiêu diệt các loại sâu hại cây có múi như rệp bướm, rệp sáp, nhện đỏ, sâu vẽ bùa…Kiến làm tổ trên cây có múi và tiêu diệt sinh vật gây hại. Kinh nghiệm thực tế cho thấy những nơi có kiến vàng thì không còn thấy bóng dáng của sâu hại xuất hiện nữa.
Biện pháp phòng bệnh
Biện pháp canh tác
– Mật độ trồng hợp lý: Vườn cây quá dày khiến rệp bướm dễ dàng lây lan và tăng nhanh số lượng. Mật độ được các chuyên gia nông nghiệp khuyến cáo là 500 – 600 cây/ha đối với bưởi; 650 – 700 cây/ha đối với cam chanh.
– Phân bón: Kết hợp phân bón hữu cơ đã xử lý và phân vô cơ. Không được lạm dụng phân đạm, việc sử dụng quá nhiều loại phân này khiến cây bị ngộ độc, cây xanh tốt quá mức là mục tiêu hấp dẫn với các loài sâu hại.
– Tưới tiêu: Giữ cho cây luôn ẩm ở mức 70 – 80%. Sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt kết hợp tưới bằng vòi phun. Vào mùa khô, bà con nên dùng vòi cao áp phun mạnh vào các tán cây, cứ cách 2 – 3 ngày lại tưới 1 lần. Điều này giúp cây gột rửa sạch bụi bẩn, nấm mốc, dịch ngọt của rệp bám trên lá; nếu rệp bướm bị dính nhiều nước cũng sẽ chết. Tuyệt đối không được tưới muộn khiến cây bị ướt qua đêm dễ sinh bệnh.
Kiểm dịch thực vật
– Luôn giữ cho vườn sạch sẽ. Thu gom toàn bộ cỏ dại, lá quả rụng để hạn chế mầm bệnh đồng thời loại bỏ nơi trú ẩn của các loại sâu bệnh.
– Thường xuyên kiểm tra vườn để phát hiện dấu hiệu của sâu bệnh. Đặc biệt phải kiểm tra các hốc cây, bên dưới lớp vỏ để đề phòng rầy bướm đẻ trứng vào mùa thu.
– Định kỳ loại bỏ những cành bệnh, cành chết, cành vượt tán để cây luôn được thông thoáng.
– Dùng que chống để tán cây không chạm xuống đất.
– Hạn chế tối đa việc làm cây bị thương.
Biện pháp sinh học
– Sử dụng thuốc trừ sâu khi thực sự cần thiết và đúng hướng dẫn của nhà sản xuất.
– Không được bắt tổ kiến thả vào cây đang tồn tại quần thể kiến cùng chủng loại. Chúng chắc chắn sẽ tiêu diệt lẫn nhau. Cách tốt nhất là thu thập trứng kiến vàng rồi đặt cạnh tổ kiến đang nuôi.
– Vào mùa khô hạn, nên treo lòng gà, lòng vịt lên cây để dẫn dụ kiến vàng kéo đến vườn và bổ sung thêm nguồn thức ăn cho chúng.
Biện pháp xử lý bệnh
Kinh nghiệm truyền thống
Sử dụng nước rửa chén: Phun nước rửa chén lên cây nhằm xua đuổi ấu trùng rầy bướm, mặt lá trơn trượt khiến chúng không thể tiếp tục bám vào lá và rơi xuống đất. Ngoài ra, nước rửa chén sẽ rửa trôi dịch ngọt dính trên cây. Bằng cách hòa một muỗng canh nước rửa chén cùng với 200ml nước lạnh rồi xịt thẳng vào vùng có nhiều ấu trùng là được. Đợi 2 – 3 giờ cho đến khi nước rửa chén khô hoàn toàn thì phun nước rửa sạch để tránh cây bị cháy lá.
Biện pháp hóa học
Nếu quan sát thấy mật độ rầy bướm cao, khoảng 20 con/cây thì bắt đầu kiểm soát bằng thuốc trừ sâu. Sử dụng các hoạt chất gốc methrin hoặc một số hoạt chất khác để tiêu diệt rầy bướm, phải sử dụng luân phiên để tránh tình trạng kháng thuốc. Bà con hãy tham khảo một số sản phẩm của Nghi Anh như Thánh sầu, Chim én, Sumo, Tia sét, Đại bàng, Lửng mật,…
Thuốc trừ sâu 
Câu hỏi thường gặp
Cây có múi bị rầy bướm gây hại có biểu hiện gì?
Thiên địch của chúng là loại nào?
Xử lý bệnh bằng cách nào?
