Cây cà phê là cây trồng công nghiệp đã được người Pháp mang vào Việt Nam từ những năm 1857. Ở vùng Tây Nguyên với đất đỏ phì nhiêu màu mỡ đã thành “thủ phủ” cà phê. Cà phê ở đây bắt đầu được trồng với những đồn điền lớn của người Pháp đến những mảnh vườn nhỏ vài sào đến chục ha của bà con Tây Nguyên. Hiện nay cà phê vẫn là cây trồng công nghiệp chủ lực của nước ta với sản lượng xuất khẩu đứng đầu thế giới.
Là một giống cây công nghiệp nên trong quá trình sinh trưởng, cây sẽ trải qua nhiều giai đoạn bị bệnh hại. Trong đó bệnh gây hại do rệp sáp gây ra rất nhiều cho cây, đặc biệt trong giai đoạn cây có quả. Vậy bệnh rệp sáp là gì và làm thế nào để loại bỏ bệnh rệp sáp trên cây cà phê? Mời bà con theo dõi bài viết dưới đây.
Giới thiệu bệnh sâu hại
Bệnh rệp sáp gây hại trên cây cà phê có tên khoa học là Planococcus spp. Rệp sáp thường gây hại trên cây cà phê khu vực Tây Nguyên, Đông Nam Bộ vào dịp thời tiết ẩm, sau vụ mưa kéo dài đến mùa khô. Rệp sáp thường sinh trưởng và phát triển trên các chùm nụ hoa, quả của cây cà phê. Nếu không xử lý kịp thời sẽ làm cây sinh trưởng kém, ảnh hưởng tới năng suất cây trồng.
Đặc điểm hình thái
Rệp sáp chia làm 2 loại: Loại rệp sáp hại chồi non, chùm quả và loại thứ hai là rệp sáp hại rễ cà phê.
Rệp sáp trưởng thành có hình bầu dục, màu trắng, có nhiều sợi lông trắng được phủ thêm lớp sáp. Rệp sáp đực trưởng thành không có sáp, mình thon dài, râu và chân có nhiều lông ngắn.
Rệp sáp khi đẻ trứng hình thành tổ hình tròn, thường tụ thành một đám nhỏ ở các khu vực cành cây kín, đặc biệt là chùm quả ở cành cà phê. Con non rệp sáp chưa trưởng thành nhỏ, có màu hồng, chưa có sáp, trông giống như con mọt nhỏ, chân phát triển mạnh và hoạt động nhiều để chích hút nhựa cây. Rệp sáp con thường nằm trong ổ không nằm, còn rệp sáp lớn thường bò ra ngoài ổ.
Vòng đời của rệp sáp trung bình từ 30 đến 45 ngày. Gồm 3 giai đoạn chính:
- Giai đoạn trứng phát triển: kéo dài trong thời gian từ 5 đến 7 ngày. Rệp đẻ trứng trên các kẽ lá, chùm nụ hoa, chùm quả của cây. Một con rệp mẹ có thể đẻ lên tới 500 trứng theo từng lứa.
- Giai đoạn rệp con: trứng sau khi nở thành rệp con. Rệp con sau khi nở 2 đến 3 ngày thì bắt đầu chích hút nhựa cây để sinh trưởng.
- Giai đoạn rệp trưởng thành: rệp trưởng thành bắt đầu hình thành sáp, chích hút nhựa cây để sinh sống, bò ra chỗ khác tạo tổ mới màu trắng trên cây rồi tiếp tục sinh trưởng, sinh sản.
Đối tượng gây hại
Đối tượng gây hại của rệp sáp chủ yếu là các cây trồng lâu năm, có nhiều nhựa như cây cà phê, các loại cây ăn trái. Vì các loại cây này khi tạo quả hình thành chùm nên dễ tạo điều kiện sinh sống lý tưởng cho các loại rệp sáp làm tổ và chích hút nhựa từ các cuống quả để sinh sống.
Triệu chứng gây hại
Chúng gây hại trên chồi non, chùm quả: rệp sáp phát triển vào giai đoạn ẩm ướt, thường là đầu mùa mưa, chúng đẻ trứng trên các ngách, nhánh của chùm hoa, chùm quả. Sau khi trứng nở thành con, các con non chích hút nhựa cây để sinh sôi và phát triển. Trên các cành, chùm hoa có rệp sáp thì thường bị thối, héo do bị tổn thương do các vết chích của rệp, đồng thời cạn kiệt nguồn nhựa nuôi hoa, nuôi quả. Một thời gian hoa và quả không đủ chất dinh dưỡng và bị rệp tàn phá sẽ sinh trưởng kém, chết dần chết mòn. Tổng quan làm giảm năng suất cây trồng.
Triệu chứng gây hại trên rễ cây: rệp sáp thường sống trong đất, bám xung quanh rễ cây, chích hút nhựa ở rễ cây để lấy chất dinh dưỡng. Trên các rễ cây bị rệp chích hút thường có những ổ rệp màu trắng bám lấy, phủ lớp rễ cây, làm cho các rễ nhánh không hấp thụ được chất dinh dưỡng từ đất. Lâu dần, cây suy kiệt, sinh trưởng và phát triển kém. Các khu vực rệp sáp sinh sống, chích hút khiến rễ cây bị tổn thương, dễ bị hại ở các loại vi khuẩn, sâu bệnh gây hại khác.
Đặc điểm sinh thái
Rệp sáp hại cây thường hình thành vào đầu mùa mưa. Giai đoạn mùa mưa thời tiết mát mẻ, nhiều ẩm nên tạo điều kiện cho rệp sáp đẻ trứng, sinh sôi. Vào mùa mưa, cây được hấp thu đủ nước, cành lá phát triển mạnh, hấp thụ được nhiều chất dinh dưỡng từ đất, nguồn nhựa dồi dào nên cũng thuận lợi cho rệp sáp có đủ nguồn sống nên chúng sinh trưởng và phát triển.
Thiên địch
Thiên địch của rệp, sâu hại trên cây cà phê là kiến vàng và nhện. Đây là 2 loài côn trùng sinh sống trong tự nhiên mà không tàn phá gây hại đến cây cà phê.
Kiến vàng sinh sống và làm tổ trên cây, thường ăn các côn trùng nhỏ, các loại rệp sáp nên rất có lợi. Kiến vàng di chuyển nhanh, theo đàn nên khi có tổ rệp chúng sẽ tấn công rệp con cả rệp trưởng thành để làm thức ăn.
Nhện cũng là loại côn trùng chuyên bắt mồi, xuất hiện nhiều ở các vườn cây. Đặc biệt khu vườn trồng cà phê có sinh thái tốt nên nhiều loại côn trùng, rệp phát triển. Đây là nguồn thức ăn cho nhện. Nhện có thể bắt mồi bằng cách nhả tơ cho mồi sa lưới, hoặc những con nhện lớn có thể trực tiếp bắt rệp nhỏ để ăn.
Biện pháp phòng bệnh
Biện pháp phòng bệnh rệp sáp trên cây cà phê nói riêng và cây trồng nói chung như sau:
- Thăm vườn thường xuyên, cắt cành, dọn cỏ, tạo cho vườn cây thông thoáng để các loại rệp hại không có được môi trường sinh sôi.
- Chọn giống cây trồng có năng suất cao, kháng sâu bệnh tốt.
- Chăm sóc cây tốt, cây khỏe mạnh để có sức đề kháng chống lại sâu bệnh.
- Cắt tỉa những cành bị bệnh hại nghiêm trọng, mang đi đốt để bệnh hại không lan truyền.
- Bảo vệ các loại côn trùng thiên địch của rệp hại trong vườn. Trong điều kiện sinh thái kém, không có thiên địch thì nên thả thêm vào vườn cây ít kiến vàng để tạo sinh thái, diệt trừ rệp hại.
Biện pháp xử lý bệnh
Đối với cây khi xuất hiện bệnh hại, cần xử lý bệnh bằng phương pháp cắt cành, loại bỏ cành bị bệnh. Khi bệnh hại quá nhiều, cần nhanh chóng xử lý bằng thuốc bảo vệ thực vật mà trong thành phần có các hoạt chất như: Cypermethrin, Imidacloprid,… Khi sử dụng cần làm đúng theo hướng dẫn để đảm bảo an toàn cho cây trồng cũng như có hiệu quả điều trị bệnh hại tốt nhất. Bà con hãy tham khảo sản phẩm của Nghi Anh như Thánh sầu, Tia sét, Bay rầy, đại bàng,…
