Sầu riêng được mệnh danh là “Vua của các loại trái cây” do hương vị độc đáo và giá trị dinh dưỡng của nó. Được trồng rộng rãi ở Đông Nam Bộ, Tây Nguyên và ĐBSCL, sầu riêng là loại cây có giá trị kinh tế cao và được nhiều nông dân Nam Bộ chọn để chuyển đổi cơ cấu canh tác. Tuy nhiên, sầu riêng là loại cây không dễ chăm sóc vì rất nhạy cảm với mầm bệnh gây hại. Thời kỳ ra hoa đậu trái là thời kỳ quan trọng nhất đối với sầu riêng, thời kỳ này cực kỳ quan trọng vì chúng ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và lợi nhuận của bà con. Ngoài các bệnh tấn công vào cây như sâu đục thân, nấm thối cổ rễ, thối thân, nhện đỏ,… thì trong quá trình ra hoa đậu quả còn có một loại sâu tấn công ăn bông và là hư hại bông, gây thiệt hại nặng cho bà con. Vậy làm sao để phòng tránh cũng như điều trị loài sâu này trên vườn của mình, mời bà con cùng chúng tôi tìm hiểu qua bài viết sau.
Giới thiệu sâu ăn bông
Sâu ăn bông sầu riêng có tên khoa học là Thalassodes falsaria, sâu thuộc Họ Limantridae và Bộ Lepidoptera. Sâu bùng phát vào đầu mùa mưa hoặc trong giai đoạn mưa nhiều. Đây là một loại sâu hại sầu riêng thường thấy ở các vườn trồng sầu riêng. Sâu xâm nhập, đục và phá hại hoa sầu riêng ngay từ khi hoa hình thành đến khi nở khiến hoa bị thối và rụng. Chúng sẽ chui vào và ăn cho đến khi rỗng hết cánh hoa hoặc cắn phá khiến khu vực đó bị thối đen. Những con sâu non đào thải phân ra ngoài làm tổ và làm phá hoại các bông sầu riêng liền kề. Đây cũng chính là nguyên nhân khiến các loại nấm dễ tấn công vào các chùm hoa. Ngoài Việt Nam thì Thái Lan, Malaysia hay các nước trồng sầu riêng trong khu vực Đông Nam Á đều bị loài sâu này tấn công và gây hại.
Đặc điểm hình thái của loài sâu ăn bông
Vì chúng là loài bướm đêm thuộc bộ Lepidoptera nên chúng phải trải qua kiểu biến thái hoàn toàn bao gồm 4 giai đoạn: trứng, ấu trùng, nhộng và trưởng thành; kéo dài khoảng 3 – 4 tuần từ lúc đẻ trứng đến khi chết đi.
Giai đoạn 1 (Trứng): Trứng của loài bướm này rất nhỏ, khó có thể nhìn thấy bằng mắt thường. Bướm thường đẻ trứng trực tiếp trên những chùm bông, mỗi con cái có thể đẻ từ 50 đến 60 quả trứng. Trứng của chúng có hình cầu hơi bầu dục, ban đầu màu trắng sau chuyển dần sang màu trắng ngà.
Giai đoạn 2 (Ấu trùng): Sau khoảng 3-8 ngày đẻ trứng sẽ nở, tuỳ vào nhiệt độ môi trường mà tốc độ nở của trứng sẽ nhanh hoặc chậm. Ấu trùng gây ảnh hưởng nhiều nhất ở giai đoạn này khi chúng đạt 3 và 4 tuổi.
Giai đoạn 3 (Nhộng): Sau khi đẫy sức sâu tiến hành làm nhộng trên cây trong một cái kén bằng bông kết dính. Nó thở nhẹ nhàng và ăn thức ăn dự trữ trong cơ thể. Bên trong chúng vẫn tiếp tục sự phát triển mới. Qua vài ngày, lớp vỏ ngoài của cái kén dần trở nên trong suốt. Con bướm trưởng thành cọ lưng vào cái kén để tạo ra một cái lỗ nhỏ và ngọ nguậy chui ra.
Giai đoạn 4 (Thành trùng): Con trưởng thành là loài bướm màu vàng nhạt với sải cánh khoảng 28-30mm, ấu trùng màu nâu nhạt, giữa lưng có một sọc đỏ, sọc vàng hai bên, đầu màu đỏ, chiều dài khoảng 10 mm.
Sau đó chúng tiếp tục phát triển thành thục và giao phối giữa cá thể đực với cá thể cái để đẻ trứng rồi tiếp tục lại vòng lặp.
Đối tượng mà loài sâu ăn bông gây hại
Vì đây là một loài bướm đêm nên chúng được ghi nhận gây hại trên nhiều loài cây khác nhau như Sầu riêng, mãng cầu xiêm, nhãn, chôm chôm,… Đặc biệt chúng rất thích sống và gây hại với cây sầu riêng. Hiện nay, tất cả các giống sầu riêng mới đều ghi nhận tình trạng ấu trùng của bướm đêm tấn công, từ đó có thể thấy rằng chưa có giống sầu riêng nào có khả năng chống chịu lại được loại côn trùng này.
Triệu chứng gây hại
Khi sâu gây hại, chúng sẽ để lại các dấu vết như thải phân ra ngoài và kết lại thành ổ đen nhờ các sợi tơ. Hoặc trên các chùm bông có vết cắn phá, lỗ đục sâu vào trong thì đó chính là do ấu trùng của loài bướm đêm gây ra. Ngoài ra để chắc chắn, bà con có thể cắt hoa sầu riêng thành hai nửa. Xem có vết sâu đục hay không, nếu có sâu tấn công thì xuất hiện vết màu nâu ở vết cắt.
Đặc điểm sinh thái của sâu ăn bông
Loài sâu này phổ biến trên cây sầu riêng thời kỳ đang ra hoa, chúng đẻ trứng trên chùm hoa sầu riêng. Sau khi sâu non nở ra, chúng bắt đầu ăn phần cuống bông rồi đục vào bên trong bông để ăn cánh bông rồi ăn lấn sang nhị đực lẫn nhụy cái khiến cho bông sầu riêng không nở được mà rụng xuống.
Thiên địch của loài sâu ăn bông
Trong tự nhiên thiên địch của loài sâu ăn bông này khá nhiều,chúng bao gồm cả loài bắt mồi và loài ký sinh
Loài bắt mồi: Ấu trùng là con mồi “béo tốt” của một số loại chim sâu bắt mồi. Hay loài bọ ngựa, con đuôi kìm (Earwig) cũng là những loài săn mồi đáng gờm của sâu ăn bông sầu riêng. Những loài này thường sống trong các tán cây và len lỏi bắt các loài sâu gây hại. Ngoài ra một số loài nhện thực hiện giăng tơ bắt con bướm trưởng thành cũng góp phần lớn vào công cuộc kiểm soát bướm trong vườn của bà con.
Loài ký sinh: Các loài ong như ong Chelonus lexanus, ong đen kén trắng (Cotesia marginivertris),… có khả năng ký sinh vào trứng của loài sâu ăn bông sầu riêng. Từ đó chúng làm trứng bị ung, không thể nở và gây hại được.
Hình 5: Ong đen cánh trắng là thiên địch ký sinh của sâu ăn bông sầu riêng
Biện pháp hạn sâu xuất hiện và gây hại
Thường xuyên thăm vườn trong thời kỳ ra hoa, đậu quả để phát hiện sớm sâu ăn bông sầu riêng và có biện pháp can thiệp kịp thời.
Tỉa cành hàng năm để tạo sự thông thoáng cho vườn cây, hạn chế sự phát triển của loài bướm đêm
Tỉa bỏ sớm những chùm bông kém chất lượng, không đạt để vừa hạn chế tình trạng sâu hại tấn công vừa dồn chất dinh dưỡng nuôi những chùm bông khác.
Thu gom và tiêu hủy những chùm hoa có sâu không để những ổ trứng còn sót lại nở ra và tiếp tục gây hại
Biện pháp sinh học:
Sử dụng bẫy đèn, bẫy Pheromone để hấp dẫn bướm đực đến giao phối cùng con cái và tiêu diệt chúng. Từ đó hạn chế tình trạng giao phối và đẻ trứng, làm giảm số lượng ấu trùng non phá hoại.
Sử dụng chế phẩm BT, dầu khoáng để phun lên cây. Những sản phẩm này đều an toàn và thân thiện với môi trường nhưng để đạt được hiệu quả cao cần sử dụng liên tục trong thời gian dài
Biện pháp xử lý tình trạng sâu ăn bông gây hại tối ưu
Khi sâu gây hại ở mức độ nặng bà con nên sử dụng thuốc hóa học để phun ngăn chặn sâu ăn bông ở những cây bị nhiễm nặng. Các hoạt chất có thể dùng để kiểm soát hiệu quả của sâu như abamectin, emamectin, cypermethrin, pyriproxyfen,…
Các sản phẩm điển hình của Nghi Anh như Chim én, Sumo, Đại bàng, Lửng mật,…
Thuốc trừ sâu
Lưu ý:
– Những dạng thuốc mang ký hiệu ND phun vào giai đoạn bông sẽ rất dễ gây nóng cây, stress…và dẫn đến rụng bông hoặc kém thụ phấn sau này. Vì vậy bà con không nên sử dụng những loại thuốc ở dạng này
– Trong giai đoạn sâu non chúng rất nhạy cảm với thuốc nên bà con cần kiểm tra vườn liên tục trong thời gian này. Nếu phát hiện cần lập tức tiến hành phun ngay để đạt hiệu quả cao nhất.
– Nếu vườn đang tiến hành thụ phấn, bà con nên hạn chế phun thuốc trừ sâu để các loài côn trùng tiến hành thụ phấn giúp cho bông và nếu mật độ sâu gây hại quá mức bà con nên phun vào lúc tối muộn để hạn chế tối thiểu tác động vào côn trùng có lợi.
