Giới thiệu về sâu hại
Sâu đục quả Conogethes punctiferalis (Guenee), trước kia là Dichocrocis punctiferalis (Guenée), sâu hại phổ biến ở các vườn cây, từ lúc tượng trái cho tới khi thu hoạch, gây hại tới chất lượng và sản lượng quả của cây ký chủ. Loài sâu đục quả này có tính đa thực cao, hầu hết gây hại cho các cây ăn quả bằng cách đục xuyên qua cùi của quả non và quả chín.
Chúng thường được tìm thấy ở mặt dưới của lá suốt một ngày. Sâu bướm của loài gây hại này thường ăn nhiều loại, tấn công hơn 120 loài thực vật hoang dã, đặc biệt ở nhãn, vải luôn bị loài sâu này tấn công, khiến năng suất và chất lượng quả nhãn, vải suy giảm nghiêm trọng
Đặc điểm hình thái
Giai đoạn trứng: Trứng của sâu đục quả hình bầu dục, màu trắng sữa khi mới đẻ, sau chuyển màu vàng nhạt và dài khoảng 2-2.5mm.
Giai đoạn ấu trùng: Sâu bướm của loài này lột xác bốn lần nên có năm giai đoạn ấu trùng. Ấu trùng mới nở di chuyển tích cực trên bề mặt viên nang trong khoảng 9-14 phút để tìm nơi kiếm ăn thích hợp. Tuổi nhỏ chúng màu nâu hồng nhạt với những đốm đen nhạt khắp người, đầu và ngữ màu sẫm hơn. Tuổi đầu tiên này chúng sống trong thời gian trung bình khoảng 2,85 ± 0,70 ngày. Đến tuổi thứ hai và ba, ấu trùng chuyển sang màu nâu nhạt với đốm mắt và hàm dưới sẫm màu với thời gian sống trung bình lần lượt khoảng 2,50 ± 0,55 và 2,25 ± 0,75 ngày ở tuổi hai và tuổi ba. Hai lứa tuổi cuối cùng của sâu sâu đục quả tương tự như các lứa tuổi trước đó về màu sắc và đặc điểm hình thái ngoại trừ kích thước. Ở những giai đoạn này, ấu trùng của sâu đục quả có màu nâu nhạt với đầu màu nâu sẫm, trên thân có những đốm rất sẫm màu, và thời gian trung bình của ấu trùng tuổi thứ tư và thứ năm lần lượt là 2,70 ± 0,85 và 2,95 ± 0,50 ngày. Khi phát triển đầy đủ, sâu non dài khoảng 22mm, đầu màu nâu, thân mình màu trắng ửng hồng, có 2 đốt ngực (trước và giữa) và 2 đốt thân ở cuối đuôi đa số có màu trắng hơi hồng, các đốt còn lại thì màu hồng. Mảnh mai mặt lưng của chúng có đốt ngực thứ nhất rất phát triển, màu nâu nhạt, có 4 vân màu nâu sẫm, 2 vân trên to hơi tròn, 2 vân dưới hình bầu dục dài nằm ngang trên mỗi đốt bên hông cơ thể và kế bên khí khổng màu đen, trong đó trên mỗi vân đều có lông cứng nhỏ.
Nhộng: trước khi hóa nhộng, sâu non nhả tơ dệt một lớp kén mỏng rồi hóa nhộng trong đó. Lúc mới hóa có màu vàng hơi nâu, khi sắp vũ hóa thì chuyển dần sang màu nâu đậm hơn, dài khoảng 13mm và rộng 4mm.
Giai đoạn thành trùng: Sâu đục quả trưởng thành hoạt động nhiều nhất vào ban đêm, thân dài 12mm, sải cánh dài 2.5mm. Toàn thân và cánh màu vàng, trên cơ thể và trên mặt cánh của cả 2 đôi cánh có nhiều chấm đen nhỏ hình tròn hoặc bầu dục. Con đực nhỏ hơn con cái, trong đó sải cánh con đực là 23.6mm và con cái là 24.1 mm. Con cái màu vàng tươi hơn con đực và cuối bụng có chùm lông dây màu nâu đen. Râu đầu hình sợi chỉ ngắn hơn chiều dài cơ thể.
Đối tượng gây hại
Sâu đục quả là loại sâu hại đa thực nên chúng gây hại ở nhiều loại cây ký chủ như chuối, cam quýt, hồng xiêm, lựu, xoài, ổi, nho, táo và đào, bầu bí. Conogethes punctiferalis phổ biến nhất trên cây nhãn, vải, chôm chôm và lựu làm vật chủ thay thế.
Triệu chứng gây hại
Sâu đục quả nhãn xuất hiện và gây hại trên quả từ 2 tuần sau khi đậu quả đến khi thu hoạch trái (khoảng sau 16 tuần), trong đó tỷ lệ quả nhiễm bệnh cao ở thời điểm 4 tuần sau đậu trái là khoảng 1.75%, sau đó tăng dần đến tuần 16 sau khi đậu trái.
Trứng được đẻ rải rác trên các quả non, sau một thời gian thì sâu non khi nở bò rất nhanh và đục ngay vào quả từ phần cuống quả. Sâu gây hại từ khi quả còn non đến trưởng thành, đặc biệt gây hại nặng trên các chùm quả.
Sâu đục quả vải, nhãn thường đục vào trong quả gần vị trí cuống quả. Lỗ đục có đường kính khoảng 2-3mm, sau khi đục vào trong quả, chúng ăn phần cùi của quả nhãn, sau tấn công đục vào phần hạt để ăn hạt nếu đã ăn hết phần cùi. Ngoài ra, chúng còn có khả năng nhả tơ kết dính các quả gần nhau lại, rồi ăn phần cùi bên trong. Chúng phá hoại nặng ở những giống nhãn quả cuống ngắn, phân bố thành chùm nhiều quả. Một sâu non có thể ăn và phá 3-4 quả nhãn. Những chùm quả non bị hại này sẽ biến dạng tại điểm xâm nhập của sâu non, sau trở nên yếu ớt, thối rữa và rụng xuống. Ấu trùng phá hoại cùi của quả trưởng thành từ tháng 2 đến tháng 5, thường với mức lỗ dưới 5%, đôi khi 50% hoặc cao hơn, ảnh hưởng đến giá trị thương phẩm và còn tạo điều kiện các loại nấm bệnh tấn công theo vết đục làm thối quả.
Đặc điểm sinh thái
Sâu xuất hiện và gây hại trên khắp trên các vùng trồng nhãn phổ biến tại đồng bằng sông Cửu Long như tại Đồng Tháp, 100% số cây trên vườn bị tấn công, tại Tiền Giang, sâu có thể làm thất thu năng suất đến 70%.
Sâu đục quả vải, nhãn có tới 4–5 thế hệ trong một năm. Ở giai đoạn ấu trúng, chúng trú đông trong hoa, thân và lá rụng trong khoảng 20 đến 23 ngày vào tháng 8 đến tháng 9 ở 21–35 °C đến 22–26 ngày vào tháng 10 đến tháng 1 ở 14–28 °C và có mặt trên đồng ruộng cho đến tháng 2.
Nhộng thường hóa trên cuống quả. Một số ít hóa nhộng ở phần trong quả sát vỏ. Số ít khác hóa nhộng ngay trong hạt sau khi đã ăn ruỗng. Trước khi hóa nhộng, sâu non có tập tính nhả tơ dệt một cái kén mỏng rồi hóa nhộng trong đó. Giai đoạn ấu trùng có 5 tuổi, kéo dài trung bình khoảng 14-16 ngày.
Đến tuổi trưởng thành, chúng lại hoạt động vào ban đêm từ 20h-22h cho tới 5h sáng, ẩn náu trong các tán lá dày vào ban ngày, trong đó cả con cái và đực sinh sống trên mật hoa cây ký chủ hoặc các cây khác trong vườn. Sau khi vũ hóa từ nhộng, những con sâu đục quả này bắt đầu đẻ trứng sau khoảng 2-4 ngày rải rác trên bề mặt quả nhãn, thường tập trung ở vị trí gần cuống quả. Thành trùng của sâu đục quả vải, nhãn có thời gian sống biến động từ 10-18 ngày, toàn bộ chu kỳ sinh trưởng là khoảng 29-32 ngày
Khả năng gây hại: Chúng vừa ăn cùi vừa ăn hát. Với quả tươi, cùi ngon thì chúng ăn cùi. Nhưng khi cùi đã lên men hỏng hoặc quả héo khô thì chúng đục vào hạt và ăn hạt.
Thiên địch của sâu đục quả vải nhãn
Bọ mắt vàng hay bọ cánh gân Chrysopa carnea (Stephens)
Loài côn trùng này có mắt kép màu vàng, cơ thể màu xanh lá cây. Chúng là loài ăn thịt nhỏ, phạm vi mà các cánh có thể đạt 3 cm trong ấu trùng nuốt sâu của nó. Ấu trùng của loài này ăn nhiều hơn ở các loài nhện bọ khác nhau, sâu bướm, …
Bọ đuôi kìm Chelisoches morio (Fabricius)
Loài này rất hung dữ, chúng ăn tất cả các loại sâu non hại cây trồng từ tuổi nhỏ đến tuổi lớn. Khi không có đủ thức ăn, chúng còn ăn thịt lẫn nhau
Hai loài ong ký sinh Chelonus sp. và Phanerotoma Sp.
Loài ong Chelonus sp. có thể gây chết trên sâu ăn tạp đến 68% và gây chết trên sâu đục quả khoảng 46,8%. Cả hai loài ong này đều ký sinh vào giai đoạn sâu tuổi nhỏ nên có giá trị trong sinh học rất cao vì có thể khống chế được sự gây hại của sâu đục quả ngay từ đầu.
Tuyến trùng ký sinh trên ấu trùng của sâu đục quả: Có vai trò quan trọng trong việc khống chế sự gia tăng quy mô gây hại của sâu đục trái Conogethes punctiferalis trong điều kiện tự nhiên
Biện pháp phòng
Kỹ thuật canh tác
– Thường xuyên tỉa cành tạo tán, vệ sinh vườn cây, làm vườn cây thông thoáng.
– Chăm sóc tập trung để nhãn ra hoa kết quả đồng loạt để dễ quản lý sâu.
– Thực hiện bao quả bởi túi bao chuyên dụng tránh sâu đục hàng loạt quả trên cây
– Cần phát quang bụi rậm, cắt tỉa cành sau thu hoạch 15 ngày để điều chỉnh số lượng lộc lá, làm tăng khả năng ra hoa và hạn chế nơi trú ẩn của sâu đục quả.
– Bón phân cân đối cho cây ra hoa và phát triển quả đồng đều.
– Tưới nước hợp lý, không để vườn khô hạn hoặc quá ẩm, hạn chế sự phát triển và gây hại của sâu bệnh
Biện pháp sinh học
– Áp dụng các công thức neem đẩy lùi sâu bướm đẻ trứng trên trái cây.
– Xử lý sâu đục quả trên nhãn hiệu quả bằng cách sử dụng các chế phẩm có chứa các vi khuẩn và nấm gây hại trên sâu. Loại này được xem là khắc tinh với nhiều loại sâu hại trong đó có sâu đục quả Conogethes punctiferalis. Khi sâu đục quả hấp thụ vi khuẩn thì sẽ bị chất độc làm thủng màng ruột của sâu, khiến sâu không thể hấp thụ thức ăn, sau đó bị chết
Biện pháp kiểm dịch thực vật
– Theo dõi vườn cây thường xuyên, đặc biệt vào giai đoạn ra hoa, quả để sớm phát hiện sâu hại
– Thu gom những trái bị nhiễm, chôn sâu trong đất để diệt sâu còn tồn tại trong trái
– Ở những chùm quả chưa bị nhiễm, bà con nên sử dụng đoạn gỗ nhỏ để chêm giữa các quả để hạn chế sự gây hại.
Biện pháp xử lý bệnh
Kinh nghiệm truyền thống
Pheromone kết hợp bẫy đèn có thể được thiết lập để theo dõi quần thể loài trưởng thành của sâu đục quả trên đồng ruộng.
Có thể cạo vỏ cây ăn quả nơi có ấu trùng của C. punctiferalis trú ẩn cũng giúp giảm thiểu tỷ lệ sâu bệnh.
Biện pháp hóa học
Nên áp dụng ngay các loại thuốc trừ sâu khi thấy 1% số trái trong vườn bị sâu tấn công. Tại các vùng thường xuyên bị nhiễm nặng, xử lý bằng thuốc trừ sâu gốc Lân hoặc cúc tổng hợp ở giai đoạn ra quả non. Nếu phun lần thứ nhất mà mật số sâu vẫn còn cao, thì phun lần thứ hai sau 7-10 ngày bằng các loại thuốc hóa học có hoạt chất Cypermethrin, Fenitrothion, Trichlorfon,…Một số sản phẩm của Nghi Anh mà bà con có thể tham khảo như Thánh sầu, Sumo, Đục quả, Đại bàng,…
Thuốc trừ sâu 
Câu hỏi thường gặp
Cây nhãn vải bị sâu đục quả gây hại có biểu hiện gì?
Thiên địch của chúng là loại nào?
Xử lý bệnh bằng cách nào?
