Giới thiệu bệnh hại
Bệnh sẹo đen ở khoai lang (Ustilago zeae Ung) là một bệnh do nấm gây ra, làm hại ở rễ và củ. Bệnh không chỉ ảnh hưởng đến năng suất, phẩm chất củ mà độc tố của nấm chứa trong củ bệnh còn gây ngộ độc cho gia cầm, gia súc khi sử dụng phải củ lang nhiễm bệnh. Bệnh gặp phổ biến ở một số nước vùng Bắc Mỹ, Nam Mỹ, Trung Quốc và Nhật Bản. Ở nước ta bệnh sẹo đen khoai lang hiện cũng xuất hiện hầu hết các vùng trồng khoai trong nước, bệnh này là một trong các đối tượng kiểm dịch đối ngoại nhóm 2.
Đối tượng bệnh hại
Bệnh gây hại trên khoai lang.
Triệu chứng, dấu hiệu
Bệnh sẹo đen khoai lang chủ yếu gây hại ở rễ và củ, ngoài ra nấm bệnh còn có thể tấn công gây hại ở mầm và thân cây.
– Vết bệnh có hình bầu dục hay hình tròn, ban đầu vết bệnh có màu xanh đen sau dần chuyển màu xám đen.
– Vết bệnh hơi lõm vào phần mô cây, có mùi hôi, đôi khi có những trường hợp úng nước, khoai có vị đắng, kích thước đường kính vết bệnh dao động khoảng 1 đến 4 cm, lõm sâu vào củ từ 0,5 đến 1cm. Trên bề mặt vết bệnh xuất hiện nhiều chấm đen nhỏ, đây là quả thể bầu của nấm, chính đặc điểm này giúp phân biệt bệnh dễ dàng hơn.
Nguyên nhân phát sinh
Nấm Ceratostomella Fimbriata (Ell. và Halst.) Elliott là tác nhân gây bệnh sẹo đen ở khoai lang. Nấm này còn có tên gọi khác là Ceratocystis fimbriatum (Ell. và Halst.), Sphaeronaema fimbriata (Ell. và Halst.) Sacc., Ophiostoma fimbriatum (Ell. và Halst) Nannf.
– Đặc điểm hình thái:
+ Nấm sinh sản vô tính, sinh ra cành bào tử phân sinh phân nhánh, không màu nằm trên bề mặt của vết bệnh. Cành bào tử có kích thước khoảng 3-7 x 35-172 micromet. Bào tử phân sinh có hình trụ, kích thước khoảng 3-7 x 7-35 micromet, bào tử không có vách ngăn ngang, không màu, bào tử được hình thành đơn độc hoặc theo từng chuỗi khoảng 20 bào tử từ cành bào tử phân sinh.
+ Nấm sinh sản hữu tính tạo ra quả thể hậu bào tử hình bầu dục, có kích thước 6-13 x 9-18 micromet. Sinh sản hữu tính của nấm hình thành quả thể dạng bầu có cổ dài. Phần bầu của quả thể có màu đen, kích thước khoảng 140 – 220 micromet, nằm chìm sâu trong mô bệnh. Phần cổ quả thể rất dài, dài khoảng 900 micromet, ở đỉnh cổ quả thể có tán sợi xòe ra. Túi bào tử dạng hình cầu, vỏ mỏng dễ vỡ, bào tử túi có hình như cái mũ, không màu, không vách ngăn, bề mặt bào tử nhẵn.
– Đặc điểm sinh học: Nấm bệnh sẹo đen khoai lang sinh trưởng thích hợp ở nhiệt độ 23 – 280 C, tối thiểu là ở 9 – 100 C, tối đa ở 34,5 – 360C. Nấm thích ứng được với pH ở phạm vi tương đối rộng.
– Sự phát sinh và lây lan của nấm bệnh
+ Nguồn nấm bệnh tồn tại ở dạng bào tử phân sinh, bào tử hậu, đặc biệt là dạng bào tử hữu tính. Nguồn nấm bệnh có thể tồn tại nhiều vị trí như tàn dư cây bệnh, trong đất, ở nơi bảo quản khoai, nguồn nước tưới, dụng cụ chăm sóc cây,…
+ Hậu bào tử và bào tử hữu tính của nấm gây bệnh có thể tồn tại khoảng 3 – 5 tháng trong điều kiện khô ráo. Ở điều kiện tự nhiên nấm bệnh nằm sâu trong đất khoảng 7 – 9 mm, trong tầng đất nguồn bệnh vẫn có khả năng giữ sức sống tới 30 tháng thậm chí lâu hơn.
Điều kiện phát triển bệnh:
– Bệnh sẹo đen trên khoai lang phát sinh, phát triển mạnh ở nhiệt độ từ 25 – 280 C, trong điều kiện thời tiết có mưa nhiều hoặc đất trồng quá ẩm ướt.
– Trong điều kiện nhiệt độ quá thấp hoặc quá cao – trên 320C, quá trình xâm nhập lây nhiễm của nấm gặp khó khăn, làm bệnh phát triển chậm. Đất trồng khoai có kết cấu đất kém, khó thoát nước, mưa nhiều hoặc độ ẩm đất cao, nhiệt độ 17 – 280 C cũng là điều kiện cho bệnh phát sinh và gây hại nặng.
– Củ khoai mang mầm bệnh khi bảo quản ở nơi có điều kiện ẩm thấp, thiếu ánh sáng, nhiệt độ bảo quản ở 20 – 280 C thì vết bệnh phát triển nhanh gây ra hiện tượng thối củ hoàn toàn.
Mức độ ảnh hưởng
– Bệnh gây hại nặng có thể làm chết cây hoặc khiến cây sinh trưởng kém.
– Củ bị bệnh có mùi hôi, đôi khi có những trường hợp củ bị úng nước và có vị đắng ảnh hưởng đến năng suất vụ trồng và thu nhập của bà con.
Biện pháp phòng bệnh:
Để phòng hiệu quả đối với bệnh sẹo đen cần tập trung vào biện pháp chọn lọc giống, vệ sinh đồng ruộng và sử dụng thuốc hoá học. Biện pháp lựa chọn giống chống bệnh hiện tại rất ít được nghiên cứu. Để tiến hành phòng trừ bệnh sẹo đen khoai lang bà con cần áp dụng tổng hợp các biện pháp sau đây:
Chọn lọc giống.
– Bà con nên chọn lọc những mầm củ hoặc dây khoai sạch bệnh. Vật liệu trồng có thể là mầm và dây khoai, nên tiến hành kiểm tra kĩ để xác định rõ mức độ nhiễm bệnh, nhằm loại trừ mầm hoặc dây bị bệnh tránh sự phát sinh ban đầu của bệnh.
– Ở những ruộng sản xuất giống từ củ cần biện pháp xử lý đất để tiêu diệt nguồn bệnh. Không nên chọn ruộng sản xuất giống ở những vùng trồng khoai lang nhiều vụ liên tục trước đó. Khi cắt dây khoai để trồng bà con nên cắt phần dây cách mặt đất 5cm.
– Ngay sau khi thu hoạch củ khoai, giữ lô củ ở nhiệt độ 32 – 350 C, ẩm độ khoảng 85 – 90% trong 5 – 10 ngày sẽ có tác dụng trong việc phát hiện và loại bỏ sớm bệnh ở các củ giống có vết thương sây sát hay vết cắt trong lúc thu hoạch.
Biện pháp sinh học
– Đối với việc xử lý sẹo đen do nấm trên khoai lang bà con có thể sử dụng các chế phẩm sinh học có thành phần chính là các nấm đối kháng như Trichoderma spp., Chaetomium spp. Vì các nấm đối kháng có khả năng tiết ra enzym phân hủy vách tế bào của nấm bệnh, sau đó sử dụng các chất kháng sinh ức chế sinh trưởng, phát triển của nấm bệnh làm cho chúng bị tiêu diệt hoàn toàn, góp phần kiểm soát và cải thiện tình hình dịch hại trên khoai lang. Đồng thời các chế phẩm sinh học này còn giúp nâng cao đề kháng cho cây, cải thiện chất lượng và sản lượng ruộng khoai.
– Bà con các thể tham khảo chế phẩm sinh học BS02 – Tika trong xử lý nấm bệnh sẹo đen khoai lang.
+ Trong phun tròng bệnh: pha liều lượng 250g BS02 – Tika với 400 lít nước. Khi phun cần phun ướt đẫm thân, cành, lá và vòng quanh gốc. Bà con có phun định kỳ từ 3 – 4 lần/vụ để hạn chế nấm bệnh phát sinh.
+ Trong điều trị bệnh: Liều lượng 250g chế phẩm sinh học BS02 – Tika cho 200 lít nước. Bà con cần phun khi phát hiện bệnh xuất hiện, phun từ 2 – 3 lần, mỗi lần cách nhau từ 5 đến 7 ngày. Khi phun cần phun ướt đẫm, thân cành, lá và cả vùng xung quanh gốc nhằm kiểm soát và xử lý nấm bệnh một cách hiệu quả nhất, tránh lây lan trên diện rộng.
Biện pháp xử lý bệnh
– Khi xuất hiện dấu hiệu bệnh đầu tiên ở vườn giống, hay ruộng sản xuất có thể xử lý bằng Thiabendazole (loại thuốc đặc hiệu đối với nấm Ceratostomella). Ở vườn giống hoặc kho bảo quản giống cũng có thể dùng Methyl bromide để tiêu diệt nguồn bệnh bằng cách xử lý đất hoặc xông hơi kho bảo quản.
– Các sản phẩm hóa học gốc Đồng cũng tác dụng sát trùng đất trồng khoai, diệt trừ nấm gây bệnh
– Khi pháp hiện ruộng bị bệnh, đầu tiên bà con cần tiến hành vệ sinh đồng ruộng, thu gom những cây chết, dây chết mang đi tiêu hủy. Sau đó tiến hành bón vôi, hoặc phun các thuốc gốc Đồng tại gốc cây bệnh đã nhổ bỏ để tiêu diệt nấm.
– Còn đối với những khu vực chưa phát bệnh hay ở nơi cây mới chớm bệnh thì nên phun thuốc chứa các hoạt chất Iprodione, Difenoconazole, Hexaconazole để diệt nấm, phòng trường hợp bệnh lây lan. Bà con hãy tham khảo sản phẩm của Nghi Anh: Kibul, Nazosi,…
Thuốc trừ bệnh 
– Sau khi thấy bệnh có dấu hiện cải thiện bệnh bà con các thể sử dụng phân chuồng hoai mục, hay phun các sản phẩm phân bón lá để giúp cây sinh trưởng tốt và đồng thời có hiệu quả lâu dài trong phòng trừ, tiêu diệt nấm mà còn an toàn cho môi trường như: Tonik, Ado, Hero,…
Phân bón lá
Phân bón lá 
Câu hỏi thường gặp
Bệnh sẹo đen phát sinh, phát triển ở giai đoạn nào trên cây khoai lang?
Vết bệnh có hình dạng như thế nào?
Trị bệnh bằng cách nào?
