Giới thiệu về sâu hại
Rầy bông, tên khác là rầy sáp bông, tên khoa học là Idiocerus niveosparsus Lethierry, thuộc họ Rầy Xanh (Cicadellidae), bộ Cánh Đều (Homoptera). Ở Việt Nam, có nhiều loại rầy bông như Idioscopus niveosparsus đẻ trứng trên lá non và bông, còn loài I.clypealis chỉ đẻ trên bông.
Rầy bông xoài là côn trùng gây hại phổ biến ở cây xoài vào giai đoạn ra hoa, trái non. Chỉ sau một thời gian ngắn trong điều kiện thuận lợi phát triển, chúng có thể phát tán và sinh trưởng mạnh thành dịch. Chúng sẽ đẻ trứng, chích hút bông và cuống, từ đó các vết bị chích sẽ là nơi phát triển bệnh hại liên quan đến nấm và bông có thể rụng hàng loạt. Đặc biệt, nếu mật độ rầy trên cây xoài cao có thể gây thối hoa, năng suất cây kém, quả không chất lượng do các quả non có thể bị ảnh hưởng.
Đặc điểm hình thái
Vòng đời sinh trưởng của loài rầy bông gồm có những giai đoạn như: thành trùng (rầy trưởng thành), trứng và ấu trùng.
Thành trùng có màu vàng hoặc nâu sẫm chừng 4mm trông giống với một con ve sầu nhỏ. Nhộng có màu xanh lục, mắt đỏ với các mảng màu đen hoặc màu nâu. Giai đoạn nhộng này phát triển từ 12 đến 20 ngày, không thể bao hoặc di chuyển một cách nhanh chóng trên cây.
Rầy bông có đầu rộng, tròn và mắt hình cầu, khá nhỏ và có đường kính nằm ngang phần tiếp giáp giữa đầu với lưng ngực. Mới đẻ, rầy bông có màu trắng trong nhưng lớn dần thì chuyển sang trắng ngà và trưởng thành có màu nâu vàng.
Rầy trưởng thành thường đẻ trứng rải rác trên các lá non, chồi non hoặc cánh hoa, hoặc trên những gân chính của lá và cả trên từng hoa nhỏ, cành nhỏ. Chúng có thể đẻ 100 đến 200 trứng đơn lẻ trong các hoa trong trùm bông, gân lá và phiến lá mỏng. Sau khoảng 4-7 ngày ủ trứng thì bắt đầu nở.
Ấu trùng của rầy bông khi mới nở có màu trắng sữa, có 5 tuổi với thời hạn tăng trưởng từ 8 – 10 ngày.
Đối tượng gây hại
Loài rầy bông này chỉ gây hại duy nhất trên cây xoài, chủ yếu trên bông, lá non ở thời kỳ trước trổ bông.
Triệu chứng gây hại
Con trưởng thành và giai đoạn nhộng của rầy bông xoài hút dịch cây ở mô mạch trên các cành cây hoa, lá mềm và quả, do đó mô cây bị ảnh hưởng, chuyển dần sang màu nâu, dần biến dạng và khô đi. Khi bị rầy bông xoài gây hại, hoa non không phát triển, có thể quan sát thấy hoa khô, màu nâu và rụng chỉ còn lại cành trơ trụi, hơn hết là quá trình ra quả và tăng trưởng của quả bị ảnh hưởng. Trong quá trình kiếm ăn ở quả, rầy bông xoài sẽ tạo ra chất lỏng có vị ngọt khi chúng tập trung chích hút ở cuống và bề mặt lá làm thu hút các loài côn trùng khác, tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự phát triển của mốc đen. Với sự phát triển của nấm mốc này, quá trình quang hợp ảnh hưởng dẫn đến cây thiếu sức sống. Hơn nữa, do rầy bông xoài đẻ trứng trên các bộ phận trên cành xoài nên các mô bị tổn thương và thậm chí mùa vụ có thể bị thiệt hại nghiêm trọng lên đến 50%.
Đặc điểm sinh thái
Rầy bông xoài xuất hiện quanh năm, sống trong các vết nứt của cây, đặc biệt xuất hiện nhiều sau một đợt khô hạn và giai đoạn xoài ra lá non và trổ bông. Đến sau khi đã trổ bông và đậu quả, mật độ rầy bông bắt đầu giảm dần
Ở giai đoạn ấu trùng và trưởng thành, rầy bông xoài đều sống trong lá xoài và nhảy lạch cạch khi bị động đến. Các con rầy cái thường dùng bộ phận đẻ trứng nhọn ở cuối bụng để đẻ trứng rải rác vào bên trong cuống của chồi non.
Khi lượng trứng xuất hiện dày đặc trên những bộ phận trên cành non và bông, những phần trên bị khô. Tiếp đó, trứng phát triển thành rầy thì xoài sẽ không đậu bông và có khả năng rụng trái khi tỷ lệ rầy quá cao.
Thiên địch của rầy bông
Săn mồi
– Bọ xít ăn thịt (Reduviidae): Họ bọ xít Reduviidae là một họ khá lớn của bộ cánh nửa cứng (Hemiptera), với trên dưới 100 loài tại Việt Nam. Phần lớn các loài bọ xít này thường săn bắt các côn trùng hại cây trồng làm thức ăn và không ăn thực vật nên chúng là thiên địch của sâu hại. Trên thực tế, đặc điểm chung của loài bọ xít Reduviidae này là cả con trưởng thành cũng như ấu trùng của chúng đều thích ăn các loại rầy, khi mỗi con bọ xít có thể ăn hàng chục con rầy mỗi ngày.
Loài ký sinh
– Ong ký sinh Eulophids
Sau khi nở, sâu non của ong ký sinh đã tìm trứng của rầy hoặc chúng đẻ trứng trực tiếp vào trứng, sâu non của loài rầy. Sau đó, trứng ong sẽ phát triển và phá hủy vật ký chủ. Mỗi ngày, loài ong này có thể ăn 4-8 trứng mỗi ngày
– Nấm ký sinh loại Beauveria
Đây là loài nấm trắng gây bệnh cho các loại rầy bằng cách hủy hoại các mô mềm và dịch cơ thể của ký chủ. Khi chuẩn bị hình thành bào tử phát tán, chúng phát triển ra bên ngoài cơ thể của rầy với những bào tử có màu phấn trắng
– Nấm ký sinh loại Hirsutella
Sau khi nấm xâm nhập cơ thể rầy và tiêu thụ các mô bên trong, chúng mọc ra ngoài tạo thành những sợi dài màu trắng bẩn rồi chuyển màu ghi. Những sợi dài này sau đó tiết ra các bào tử phát tán gây bệnh.
Biện pháp phòng
Kỹ thuật canh tác
– Bà con nên trồng cây một cách cân đối, khoảng cách rộng
– Chọn những giống kháng bệnh cao, ít mẫn cảm với rầy bông
– Bón phân cân đối NPK đủ liều lượng, đặc biệt tuyệt đối không bón thừa đạm
– Sau khi thu hoạch vườn xoài, nên cắt tỉa cành đặc biệt đối với các cành già, và vệ sinh vườn giúp vườn thông thoáng hơn, hạn chế sự sinh sôi số lượng lớn rầy trong vườn.
Biện pháp sinh học
Sử dụng sản phẩm chứa nấm xanh và nấm trắng có khả năng ký sinh lên cơ thể rầy bông khiến chúng bị nhiễm bệnh và chết đi sau 2-4 ngày và có khả năng xua đuổi, khống chế và xử lý các loài côn trùng gây hại trên cây xoài như rệp sáp, rầy mềm, bọ trĩ.
Biện pháp kiểm dịch thực vật
Thường xuyên theo dõi vườn xoài, vệ sinh vườn sạch sẽ đều đặn để làm giảm nơi trú ẩn, sinh trưởng và phát triển của rầy. Tốt nhất bà con nên ngừa sớm khi xoài vừa bắt đầu giai đoạn ra hoa và quan sát thấy có nhiều rầy trú trong lá
Biện pháp trừ bệnh
Kinh nghiệm truyền thống
Trước khi ra bông 1-2 tuần, bà con có thể sử dụng phương pháp bẫy đèn, để thu hút dẫn dụ giúp giảm số lượng rầy trong vườn.
Biện pháp hóa học
Giai đoạn xoài sắp ra bông và phát hiện có rầy dù mật số thấp, bà con có thể phun thuốc chứa các hoạt chất như Emamectin, hợp chất Imidacloprid,… có tác dụng ức chế lột xác, ngắt quãng quá trình sinh trưởng của rầy nên thuốc có hiệu lực diệt rầy cao đồng thời ít ảnh hưởng tới các loài thiên địch. Nên phun kỹ định kỳ 7 – 10 ngày một lần để thuốc tiếp xúc với rầy. Bà con có thể tham khảo một số sản phẩm của Nghi Anh như Sumo, Tia sét, Bay rầy,…
Thuốc trừ sâu 
Câu hỏi thường gặp
Cây xoài bị rầy bông gây hại có biểu hiện gì?
Thiên địch của chúng là loại nào?
Xử lý bệnh bằng cách nào?
