Nhãn và vải là 2 cây ăn trái được trồng rộng rãi ở Việt Nam. Thông thường sau mỗi vụ thu hoạch, bà con sẽ tiến hành cắt tỉa cành, tạo tán và chăm bón cho cây ra đọt mới để chuẩn bị cho mùa vụ tiếp theo. Tùy theo từng khu vực mà bà con chăm sóc sẽ cho 3 – 4 lần ra đọt non khác nhau. Trong giai đoạn ra đọt non này, có một loại sâu thường xuyên xuất hiện và gây hại nghiêm trọng. Chúng thường làm các ngọn và lá non héo rũ giống như cây đang bị nhiễm phải các bệnh khác. Tại một số vùng như ĐBSCL, khi diện tích cây nhãn gia tăng tăng loài này mới xuất hiện. Tuy nhiên chỉ trong 1 thời gian rất ngắn trong thời gian vừa qua, chúng là đối tượng gây hại rất phổ biến trên mọi vườn nhãn, làm ảnh hưởng quan trọng trên sản lượng của bà con.
Qua bài viết sau, chúng tôi sẽ tìm hiểu chi tiết về loài sâu gây hại này cũng như đưa ra các biện pháp xử lý nếu loài sâu này xuất hiện gây hại. Mời bà con tìm hiểu loài sâu này cùng nông nghiệp Nghi Anh.
Giới thiệu sâu gây hại
Loài sâu đục gân lá gây hại này có tên khoa học là Conopomorpha litchiella Bradley thuộc họ nhà Gracillariidae và bộ Homoptera. Ngoài Việt Nam thì tại Thái Lan, Úc, Trung Quốc, Ấn Độ,… loài này cũng đã được ghi nhận đục gân lá vải, nhãn. Loài sâu này gây hại quanh năm, ngay bất kỳ lúc nào cây vải,nhãn ra đọt non chúng đều xuất hiện và gây hại.
Loài này có hình dáng rất giống với loài sâu đục quả chôm chôm và loài đục cuống quả nhãn, vải nhưng chúng kích thước nhỏ hơn nhiều và trên trán (đỉnh đầu) của chúng có nhúm lông màu nâu nhạt, trong khi 2 loài đục quả và cuống nêu trên có nhúm lông màu trắng.
Đặc điểm hình thái
Nhiệt độ từ 21 đến 30 độ C và độ ẩm từ 76,25 đến 77,90% là môi trường thích hợp cho sâu đục gân lá gây hại. Vòng đời của chúng trải qua 4 giai đoạn (Trứng, sâu non, nhộng, bướm trưởng thành).
Trứng: Trứng thường được con trưởng thành đẻ nằm rải rác trên các lá non hoặc các đỉnh sinh trưởng mới nhú của cây, gần phía các gân chính.
Ấu trùng sâu non: Sau khi nở ấu trùng rất nhỏ, màu xanh nhạt, rất dài và có lông ở bụng. Con trưởng thành dài khoảng 5 mm. Nhộng ban đầu rất nhỏ, màu xanh nhạt, khi chuyển sang màu vàng nâu rõ rệt, ấu trùng có thời gian 5 đến 6 ngày. Chúng thường đục tấn công và chui vào các gân chính của lá non, lúc lá đang còn màu đỏ. Làm cho gân chính và phần mô lá 2 bên bị hư hại và khô héo như bị cháy lá. Từ các gân chính ở lá chúng còn có thể đục dọc theo gân và tấn công sang các lá hoặc phần cành non khác.
Nhộng: Sau khi ấu trùng phát triển đầy đủ nở ra từ gân lá và nhả tơ tạo thành một màng màu trắng sữa hình hơi tròn hoặc bầu dục trên lá, dưới lớp tơ này chúng tiến hành hóa nhộng. Nhộng dài khoảng 5mm và có màu xanh nhạt,về khoảng thời gian nhộng sắp nở chúng sẽ chuyển dần sang màu vàng nâu.
Con trưởng thành (thành trùng): Là loại bướm đêm màu nâu, rất nhỏ với chiều dài cơ thể khoảng 2,7-2,8 mm, sải cánh 8-9 mm, sải cánh dài 3,5-4 mm với hoa văn màu ngoằn ngoèo. Có một đốm màu vàng sáng trên đầu cánh trước. Cánh trước và cánh sau có lông đen dài và rất mịn. Cánh sau rất hẹp, đôi chân và râu dài và hướng về phía trước khi chúng đang ở trạng thái nghỉ. Tổng số trứng đẻ của một con cái thay đổi từ 30 đến 49, thường là 5-6 quả trứng mỗi ngày.
Đối tượng gây hại
Đây là loài gây hại trên các cây như Cacao, cây họ đậu, nhãn và vải. Tất cả loại nhãn và vải hiện nay đều ghi nhận loại sâu này tấn công gây hại ngay cả các giống nhãn mới được lai tạo gần đây.
Triệu chứng gây hại
Các tàu lá non có biểu hiện héo xanh và gục xuống khi trời nắng. Khi bẻ ra, phần gân lá bị đục thành 1 lỗ ở giữa và chạy dọc theo gân lá tới các lá khác. Khi để lâu phần lá bị sâu tấn công khô lại và nhìn như bị cháy lá, vết cháy lá sẽ thu nhỏ dần về phía cuống lá và tạo ra hình mũi nhọn như chữ V. Thoạt đầu nếu không để ý kỹ bà con dễ nhầm lẫn bệnh này với bệnh thán thư. Tuy nhiên bệnh thán thư có các vết bệnh hình tròn và xuất hiện nhiều trên các lá già hơn lá non.
Đặc điểm sinh thái
Con trưởng thành có thói quen sống về đêm và thường giao phối diễn ra vào lúc hoàng hôn và đẻ trứng đơn lẻ ngay sau khi giao phối trên chồi non, dưới bề mặt lá hoặc gần đài hoa của quả vải. Trong những tháng mùa đông, chồi lá được ưa thích để đẻ trứng. Ngay sau khi trứng nở, sâu non thường tấn công luôn vào gân lá. Chúng thường không để lại dấu hiệu trước khi gây hại và bà con chúng ta chỉ có thể phát hiện khi chúng đã gây hại. Ngoài tấn công lá non chúng cũng có thể đục theo gân lá và tấn công vào phần cành non vừa mới ra. Các cành non có thể không bị héo và khô ngay lập tức, nhưng nó đã bị sâu đục rỗng bên trong nên rất dễ gãy về sau này nếu có gió to hoặc mưa lớn tác động.
Thiên địch của sâu gây hại
Loài ký sinh: Trong điều kiện tự nhiên, loài này thường xuyên bị ong bắp cày ký sinh của nhiều loài tấn công vào trứng và sâu non, với tỷ lệ ký sinh lên đến 65% ở nhiều vườn.
Loài ăn mồi: bọ mắt vàng Chrysopa carnea (Stephens), bọ đuôi kìm Chelisoches morio (Fabricius) là 2 trong số côn trùng bắt sâu đục gân lá.
Biện pháp phòng trừ hiệu quả
Tưới nước hợp lý theo quy trình, không để vườn quá khô hoặc ẩm quá mức để hạn chế sự phát triển và gây hại của sâu đục gân lá
Bảo vệ môi trường sống của quần thể thiên địch của sâu đục gân lá nhằm bảo tồn tính đa dạng sinh học trong vườn nhãn, vải khai thác hết giá trị của các loài thiên địch.
Sau khi thu hoạch cần vệ sinh vườn vải, cắt tỉa tạo tán để điều chỉnh số lộc non, làm tăng khả năng ra hoa, tăng năng suất và cũng là hạn chế nơi cư trú của sâu đục gân lá trưởng thành. Ngoài ra bà con cũng cần phát quang bụi rậm, dọn sạch vườn thường xuyên để hạn chế sâu bệnh
Bón phân thúc cây ra lộc đồng loạt để dễ dàng kiểm soát sâu bệnh gây hại
Trong giai đoạn cây ra lộc, cần thường xuyên thăm vườn. Nếu thấy sâu gây hại sớm, cần nhanh chóng thực hiện các phương án điều trị cho cây.
Để có thể kiểm soát sinh học với loài sâu đục gân lá này, bà con có thể sử dụng tinh dầu neem hoặc vi khuẩn BT để điều trị cho cây. Tuy nhiên phương pháp này ít khi hiệu quả bởi thời gian tác động thuốc chậm mà vòng đời và tốc độ sâu gây hại thường rất nhanh.
Biện pháp xử lý sâu bệnh
Để có thể kiểm soát hiệu quả, bà con có thể sử dụng thuốc có chứa các loại hoạt chất như abamectin, nhóm cúc tổng hợp cypermethrin, lambda cyhalothrin,… hoặc nhóm lân hữu cơ.
Khi cây bắt đầu ra lộc non, bà con có thể tiến hành phun phòng trừ sâu đục gân lá cũng như đồng thời phòng tránh thêm các loài sâu ăn lá, sâu cuốn lá, bọ cánh cứng thường gây hại trên nhãn vải.
Bà con hãy tham khảo một số sản phẩm của Nghi Anh như Thánh sầu, Chim én, Sumo, Đại bàng, Lửng mật,…
Thuốc trừ sâu
